توضیحات

نزهه المجالس

نزهَهالمجالس، کتابی است حاوی مجموعه‌ای از بیش از چهارهزار رباعی سروده‌ی حدود سیصد شاعر ایرانی از سده‌های پنجم تا هفتم هجری، که به دست جمال‌الدین خلیل شروانی در میانه‌ی سده‌ی هفتم هجری، بین سال‌های ۶۴۸ تا ۶۵۹ گردآوری شده‌است. کتاب در هفده فصل (باب) تنظیم یافته و به ۹۶ بخش (نمط) تقسیم شده‌است. آنچنان که از قصیده‌ی جمال‌الدین در انتهای کتاب آشکار است، او نزههالمجالس را به نام شَروانشاه علاءالدین فریبرز(۶۲۲-۶۴۹ ه‍.ق) تألیف کرده و به او تقدیم نموده‌است.
نزههالمجالس محصول دورانی است که رباعی بیش از دیگر قالب‌های شعری، پسند خاطر همگان بوده و بخش مهمی از دیوان‌های شاعران بزرگی چون انوری، عطار، سنایی، خاقانی، مولوی و کمال‌الدین اسماعیل به رباعیات اختصاص می‌یافت. صد سالی پیش از تألیف نزههالمجالس، برگزیده‌ی دیگری به نام مجمع‌الرباعیات در آنکارا به دست ابوحنیفه عبدالکریم بن ابوبکر تألیف یافته بوده که تنها چند ورق از آن باقی مانده‌است. یک قرن بعد از نزههالمجالس نیز در مونس‌الاحرار(تألیف‌شده در ۷۴۱) فصل ۲۸ آن به رباعیات اختصاص یافته‌است. همچنین در جُنگ نویافته‌ای (از سال ۷۲۱ هجری) که سفینه‌ی تبریز نام داده شده، حاوی برگزیده‌ای از نزههالمجالس است که گردآورنده آن راخلاصهالاشعار فی‌الرباعیات نام نهاده‌است.
نزههالمجالس منبع باارزشی است برای شناسایی گویندگان بسیاری از رباعی‌هایی که به اشتباه به شاعران مشهور نسبت داده شده، و یا رباعی‌های مشهوری که گوینده‌ی آنها شناخته شده نبوده‌است. برای نمونه، پس از چاپ نزههالمجالس مشخص شد که هشتاد رباعی از رباعی‌هایی که در کلیات شمس به نام مولوی آمده بود، و نیز ۹ رباعی مشهور که در نسخه‌های کهنه‌ی دیوان حافظ آمده بود، متعلق به شاعران دیگر بوده‌است.