توضیحات

سنگی بر گوری

سنگی بر گوری نام کتابی در گونه خودزندگی‌نامه از جلال آل‌احمد است که در سال ۱۳۴۲ به نگارش درآمد اما تا سال ۱۳۶۰ منتشر نشد.

آل‌احمد این اثر را به احترام همسرش سیمین دانشور منتشر نکرد اما پس از مرگش، شمس آل‌احمد بی‌توجه به این مسئله کتاب را به دست چاپ سپرد. چاپ این کتاب از سوی انتشارات رواق در سال ۱۳۶۰ میان دوست‌داران آل‌احمد مخالفت‌هایی مبنی بر تلاش برای مخدوش‌کردن چهره آل‌احمد برانگیخت و جلوی انتشار آن گرفته شد.

در سال ۱۳۸۴ انتشارات جامه‌دران آن را تجدید چاپ کرد و پس از محدودیت‌هایی در چاپ آن تا سال‌های منتهی به ۱۳۹۲، بارها به دست ناشران مختلف منتشر شده‌است.

این کتاب کوتاه در شش فصل نوشته شده‌است. با اینکه نوشتن خودزندگی‌نامه یکی از وجوه برجسته ادبیات مدرن غرب است اما در ادبیات فارسی معاصر آل‌احمد از معدود نویسندگانی است که به آن توجه داشته و آثاری در این زمینه دارد. سنگی بر گوری در سال ۲۰۰۸ میلادی به انگلیسی ترجمه و در سری کتاب‌خانه ایرانیکا منتشر شده‌است.

موضوع محوری کتاب، عقیم‌بودن آل‌احمد و بی‌فرزندی او و سیمین دانشور است. پژوهشگران آثار آل‌احمد به شکل‌های مختلفی به این مسئله نگریسته‌اند؛ برخی آن را بیان مسئله‌ای شخصی و اجتماعی از سوی یک روشنفکر دانسته‌اند و برخی، آن را کنایی و استعاری تلقی کرده‌اند؛ این منتقدان عقیم‌بودن را گاه کنایه از بی‌سرانجامی و بی‌ثمر بودن پروژه فکری آل‌احمد از جمله در کتاب‌هایی چون غرب‌زدگی و در خدمت و خیانت روشنفکران دانسته‌اند و گاه، شکست کل پروژه «فکر ایرانی» و روشنفکری از دوران مشروطیت به این سو.

از سوی دیگر، گونه ادبی سنگی بر گوری نیز محل بحث بوده‌است؛ برخی آن را رمان و داستان بلند دانسته‌اند و به عنوان شاهد، وجود برخی عناصر داستانی مانند پی‌رنگ و گره‌افکنی و گره‌گشایی و همین‌طور وجود ماجرا، توصیف، ایهام و گفت‌وگو را مثال آورده‌اند و نتیجه گرفته‌اند این کتاب تنها یک شرح حال یا زندگی‌نامه خودنوشت نیست.

در مقابل، گروهی به‌دلایلی چون دلیل یکی بودن من درون کتاب با خود آل‌احمد آن را فاقد ویژگی‌های ادبی مصطلح و مرسوم آثار ادبی دانسته‌اند و استفاده از عوامل سازنده داستان در آن را «چاشنی» متن در نظر گرفته‌اند. از دیگر ویژگی‌های سنگی بر گوری می‌توان به اعتراف‌گونگی نوشته او و وجود تقابل میان زن و مرد در کتاب اشاره کرد.

زبان و نثر آل‌احمد در سنگی بر گوری زبانی موجز و تلگرافی توصیف شده که در آن جملات کوتاهند و اطلاعات فشرده شده‌اند. این زبان، شباهت‌هایی با نثر دوران قاجار دارد و در آن از زبان عامه مردم استفاده شده‌است.

آل‌احمد برای نشان دادن بحرانی که از آن سخن می‌گوید و رهنمون‌شدن خواننده به نقطه مورد نظرش، نثرش را آشفته کرده و به نوعی هذیان‌نویسی روآورده است. این کتاب اوج نثرنویسی آل‌احمد و از حسی‌ترین آثار ادبیات فارسی دانسته شده‌است.