توضیحات

خدا تاس‌بازی نمی‌کند: از بی‌نهایت کوچک تا بی‌نهایت بزرگ

کتاب از «بی‌نهایت کوچک تا بی‌نهایت بزرگ» که با زیر عنوان «نقدی بر تئوری نسبیت انیشتین» توسط مسعود بینش نوشته شده است، مانند رمانی شیرین است که از انیشتین و به بهانه او آغاز می‌کند و به تدریج تاریخ فیزیک و نظریه‌های مهم فیزیکی و علمی را از گذشته مرور می‌کند و بر روی فیزیک متأخر و نظریه‌های مطرح آن که عمدتاً از سال ۱۹۰۰ به بعد بیان شده‌اند تمرکز بیشتری پیدا می‌کند. ضمن معرفی اصول و چارچوب‌های هر نظریه به نقد آن‌ها هم می‌پردازد.

کتاب با معرفی انیشتین، این متفکر بزرگ و چندوجهی معاصر، و ارائه زندگی‌نامه خیلی مختصری از او که مهم‌ترین اتفاقات زندگیش را فهرست کرده، شروع می‌شود و ضمن بیان نقاط عطف زندگی او به تشریح افکار و نظریاتش در حوزه فیزیک و سایر حوزه‌ها می‌پردازد. در تشریح افکار انیشتین، به آراء موافق و مخالف نظرات او که از سوی دانشمندانی چون نیلز بورن، هایزنبرگ، دیراک، ماکس پلانک و غیره مطرح شده توجه می‌شود و ضمن طرح و بسط آن‌ها، به طرح نظریات انیشتین به ویژه نظریه نسبیت در مقابل یا در تکمیل آن‌ها می‌پردازد. همچنین، دانشمندانی را که بر اساس نظرات انیشتین نظریه‌ها و فرضیه‌های دیگری را طرح کرده‌اند، معرفی و نظریات آن‌ها و ارتباطی را که با افکار انیشتین دارند، تبیین می‌کند.

انیشتین معتقد بود که همه‌چیز این جهان از نظمی خاص و دقیق پیروی می‌کند و هر پدیده‌ای را که مورد توجه و مطالعه جدی قرار دهیم، حتماً نظم و قوانین متعالی طبیعت را در آن می‌یابیم. به همین خاطر و برای اثبات این ادعای خود اظهار می‌داشت که: «خدا تاس‌بازی نمی‌کند» و همه‌چیز این جهان بر اساس نظم و دقت است نه شانس و اقبال.

علاوه بر این، می‌توان گفت که این کتاب مختصر به صورتی گذرا اما دلنشین و اثربخش، یک بار فیزیک و مکانیک معاصر را دوره کرده و مهم‌ترین اندیشه‌های مطرح شده و اتفاقات مهم آن را بیان می‌کند.

در زندگینامه (به قول این کتاب: زیست‌نامه) انیشتین که در کتاب آمده و جای جای آن داستان‌های بامزه‌ای از زندگی انیشتین ذکر می‌شود که نمونه زیر یکی از آن‌هاست و نشانگر شخصیت متفاوت و ساده‌زیست انیشتین است:

اﻧﯿﺸﺘﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﺎص ﺧـﻮد را داﺷـﺖ. او در ﻋﻤـﺮش هرﮔـﺰ ﺗﻘﺎﺿـﺎی ﺧـﻮدرویی ﻧﮑﺮد. ﺗﻨها ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﮏ ﻗﺪم زدن ﺧﯿﻠﻲ ﻣﻄﺒـﻮع ﺑـﻮد. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﻪ دوﭼﺮﺧـﻪ و وﻳـﻮﻟﻦ خود دﻟﺨﻮش ﺑﻮد. وقتی ﻣﻠﮑﻪ ﺑﻠﮋﻳﮏ از او دﻋﻮت ﮐﺮد و هیئت ﻋﺎلی‌رﺗﺒﻪ‌ای را ﺑـه ﭘﯿﺸﻮاز او در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﻄـﺎر ﻓﺮﺳـﺘﺎد، انیشتن ﺑـﺎ ﻳـﮏ ﺟﻌﺒـﻪ ﺷـﯿﺮینی در دﺳـﺖ و وﻳﻠﻮن در دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺑـﺎ ﺳـﺮ و ﮐﻠـﻪ ﺧـﺎکی به ﻗﺼﺮ رﻓﺖ. وقتی ﻣﻠﮑﻪ ﮔﻔﺖ ﭼﺮا از ﺧﻮدروی ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﺮدی، ﮔﻔﺖ: پیاده‌روی ﺑــﺴﯿﺎر ﻣﻄﺒــﻮﻋﻲ ﺑــﻮد اﻋﻠﯿﺤــﻀﺮﺗﺎ.

 یکی از مطالبی که کتاب روی آن تأکید داشته، این است که هر کسی به دنبال همان چیزی است که خودش فکر می‌کند صحیح است یا این‌که او نسبت به آن شناخت دارد و در تأیید این نظر، شعر زیر را می‌آورد.

ای ﺑﺴﺎ ﮐﺲ رﻓﺘﻪ ﺗﺎ روم و هری

او ﻧﺪﻳﺪه هیچ ﺟﺰ اﻓﺴﻮﻧﮕﺮی

ای ﺑﺴﺎ ﮐﺲ رﻓﺘﻪ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﭼﯿﻦ

او ﻧﺪﻳﺪه ھﯿﭻ ﻏﯿﺮ از ﻣﮑﺮ و ﮐﯿﻦ

ﻃﺎﻟﺐ هر ﭼﯿﺰ ای ﻳﺎر رﺷﯿﺪ

جز همان ﭼﯿﺰی ﮐﻪ می‌ﺟﻮﻳﺪ ﻧﺪﻳﺪ

 زیست‌نامه انیشتین به روایت کتاب از بی‌نهایت کوچک تا بی‌نهایت بزرگ

آلبرت انیشتین در سال ۱۸۷۹ میلادی در شهر اولم آلمان متولد شد. از همان ابتدا تفاوت‌هایی در فکر و رفتار این کودک با بقیه همسالان خود نمایان بود. مشغله ذهنی او از سن ۱۰ سالگی به طور جدی، مطالعه درباره جهان عظیم بود. در ۱۷ سالگی دبیرستان را به پایان رساند و در دانشگاه زوریخ پذیرفته و چهار سال بعد در رشته فیزیک فارغ‌التحصیل شد. در این اثنا ازدواج کرد و در سال ۱۹۰۱، پس از فراغت از تحصیل، شهروند سوئیس شد و مدتی بیکار بود و دنبال کار می‌گشت. یکسال بعد با مساعدت مارسل گراسمن، در اداره ثبت اختراعات سوئیس در برن، به یک شغل دفتری مشغول شد، اما او همواره غرق در ارقام و اعداد و معادلاتی بود که در ذهن خود داشت.

در سال ۱۹۰۵ پنج مقاله (Paper) نوشت و با کمروئی، یکی از آن‌ها را به رئیس اداره ثبت اختراعات سوئیس داد و گفت خوشحال می‌شوم اگر شما جایی برای درج این مقاله در مجله خود می‌داشتید. این مقاله چند صفحه‌ای که در شماره ۱۷ مجله سالنامه فیزیک (Annalen der physik) منتشر شد او را به سرعت به یکی از مشهورترین دانشمندان جهان تبدیل کرد. ۱۷ سال بعد جایزه نوبل به دلیل انتشار همین مقاله در زمینه پدیده فتوالکتریک به او تعلق گرفت. مقاله بعد «تئوری حرکت براونی» بود که او با استفاده از فیزیک کلاسیک و روش مستقیم ثابت کرد که ماده دارای ساختار اتمی است. مقاله دیگر، «الکترودینامیک اجسام متحرک» بود که در آن به تحلیل عمیق مفهوم فضا و زمان پرداخت و تئوری نسبیت خاص را پایه‌ریزی کرد. چند ماه بعد نیز هم‌ارزی ماده و انرژی را در فرمول معروف E = mc2 ارائه داد. مقاله دیگر، «نظریه کوانتومی بودن نور» براساس تعمیم فرض ماکس پلانک در مورد کوانتینره بودن تابش جسم سیاه بود. با این کار او راه را برای تثبیت نظریه دوگانه موج ـ ذره در مورد نور هموار کرد. پس از آن بود که کرسی استادی دانشگاه زوریخ و سپس برلین به او پیشنهاد شد. سال ۱۹۱۱ که اولین کنفرانس جهانی فیزیک در بروکسل برگزار شد از او به عنوان جوان‌ترین فیزیکدان دعوت به عمل آمد. در آستانه جنگ جهانی اول، او در دانشگاه برلین به دنبال تکمیل مطالعات و نظرات خود در مورد تعمیم تئوری نسبیت خاص با دخالت دادن موضوع گرانش بود. ۱۰ سال پس از ارائه تئوری نسبت خاص، در سال ۱۹۱۵ نظریه «نسبت عام» را ارائه داد. جالب است که به‌دلیل عجیب بودن نظرات او و عمق خلاقانه تئوری نسبت خاص و عام، درکی صحیح و کامل از نظرات او در خواص و عوام وجود نداشت.

در سال ۱۹۲۷، در پنجمین کنفرانس جهانی فیزیک حضور یافت و در زمینه مکانیک کوانتوم مباحث زیادی با نیلز بور داشت. از سال ۱۹۲۸ ایده خود را در مورد «تئوری میدان واحد» آغاز کرد و تا آخر عمر روی آن کار کرد، گرچه هیچ‌گاه موفق به ارائه آن نشد.

 فهرست مطالب کتاب:

– زیست نامه

– فیزیک نیوتنی

– انقلاب کوانتم

– جدال فکری فیزیک قدیم و جدید

– تئوری نسبیت خاص

– پیش بینی کاربردهای فتوسل و لیزر

– اهمیت سرعت نور

– تاثیر حرکت در زمان

– همزمانی وقایع

– تاثیر حرکت بر جرم

– هم ارزی جرم و انرژی

– ثروتمند خسیس

– نسبیت عام

– فضای چهاربعدی

– انحنا فضا

– قانون تنبلی کیهانی

– نفی تاثیر از راه دور

– کندشدن ارتعاش اتم ها

– شاره کیهانی

– فضای بیکران و متناهی

– مفروضات فلسفی فیزیک کلاسیک و مدرن

– پایه های پوزیتیویسم

– مکتب کپنهاکی

– مخالفین مکتب کپنهاکی

– اصل عدم قطعیت هایزنبرگ

– اصل مکملیت بور

– فیزیک و فلسفه

– درک صحیح از نسبیت

– مفهوم پردازی علم و بایدهای دین

– به دنبال تئوری واحد