منتخب التواریخ جلد دوم

منتخب التواريخ، اثر عبدالقادر بداونى از آثار مهم و با ارزش دوره‌ى اسلامى هند است كه گاهى تاريخ بداونى هم خوانده مى‌شود. اين كتاب به سبب ديد انتقادى، آزادمنشى و صراحت لهجه‌ى مؤلف، از بدو تألیف مورد توجه قرار گرفته است.

مؤلف كتاب را پنهانى نوشته است و كسى تا ده سال پس از مرگ اكبر؛ يعنى تا سال 1024ق از آن كتاب آگاهى نداشته است. خانى‌خان، مؤلف منتخب‌اللباب مى‌نويسد كه كتاب نخستين بار در دهمين سال سلطنت جهانگير در دسترس قرار گرفت؛ اما به سبب لحن تند آن توقيف شد.

بخش اعظم منتخب التواريخ، منتخبى از طبقات الكبرى است، به اضافه‌ى اطلاعاتى كه بداؤنى از ديگر كتب تاريخى، نظير تاريخ مبارک شاهى تألیف مبارک مروزى، نظام‌التواريخ تألیف قاضى بيضاوى، لب‌التواريخ تألیف يحيى قزوينى و برخى مطالب جزئى است كه خود بر آن‌ها افزوده است. البته در دوره سورى (0947-962ق) و دوره‌ى اكبر (963-1004ق) كه سال وفات مؤلف است، عبدالقادر از مشاهدات، يادداشت‌ها و خاطرات شخصى بهره برده است.

كتاب كه شامل سه جلد مى‌باشد، در جلد اول خود حاوى يك مقدمه، شامل حمد خداوند، نعت پيامبر(ص) و خلفاى راشدين، فوايد تاريخ، سبب تألیف و روش كار و يك بخش اصلى شامل ده طبقه به شرح زير است:

طبقه اول: تاريخ هند در دوره‌ى غزنويان از سبک تگين تا خسرو ملك (367-582ق).

طبقه دوم: تاريخ غوريان از غياث‌الدين محمد تا قتل معزالدين محمد غورى(552-602ق).

طبقه سوم: تاريخ مماليك (غلامان) از قطب‌الدين ابيك تا عزل شمس‌الدين كيكاوس(602-689ق).

طبقه چهارم: تاريخ خلجيان از جلال‌الدين خلجى تا قتل مبارک خلجى(689-720ق).

طبقه پنجم: تاريخ تغلقيان از سلطان غياث‌الدين تغلق تا سلطان محمود تغلق(720-817ق).

طبقه ششم: تاريخ سادات از سيد خضرخان تا سيد علاءالدين (817-855ق).

طبقه هفتم: تاريخ لوديان از بهلول لودى تا قتل ابراهيم لودى (855-932ق).

طبقه هشتم: تاريخ تيموريان دوره‌ى اول از بابر تا اخراج همايون از دهلى (932-947ق).

طبقه نهم: تاريخ سوريان از تسلط شيرخان سورى بر دهلى تا سقوط سوريان (947-962ق).

طبقه دهم: تاريخ گوركانيان دوره دوم.

جلد دوم: وقايع دوران سلطنت جلال‌الدين محمد اكبر پادشاه (963-1014ق) مى‌باشد.

و جلد سوم: تذكره‌ى احوال شعرا، مشايخ، علما و فضلاى زمان تيموريان هند مى‌باشد. اين جلد حاوى زندگى‌نامه و آثار بسيارى از علماء مشايخ متصوفان و شاعرانى است كه اكثرا از ايران به هند رفته‌اند و به دربار اكبر پيوسته‌اند. وى در اين جلد از احوال 38 تن از مشايخ و 69 تن از فضلايى كه خود ملازم آنان بوده و نزد آنان تلمذ كرده؛ چون قاضى نورالله شوشترى و پانزده تن از اطباء معروف عصر اكبر شاهى سخن گفته است.

لازم به ذكر است كه در پايان هر جلد، فهرست آيات، احاديث، عبارات عربى، واژه نامه و فهرست عام اسامى تهيه و ارائه شده است.

ارزشمندترين بخش كتاب، طبقه نهم و دهم آن است كه مؤلف خود شاهد و ناظر حوادثى بوده كه آن‌ها را به رشته‌ى تحرير درآورده است. اين دو بخش به تنهايى بيش از نصف حجم كتاب را به خود اختصاص داده‌اند. به ويژه حوادث دوران اكبر كه خود مجلدى جداگانه(جلد دوم) است. از آن جا كه عبدالقادر از نديمان و نزديكان اكبرشاه بود و در دستگاه او اعتبار و با بزرگان عصر خود آشنايى داشت، نوشته‌هاى او از نظر تاريخى اهميت فراوانى پيدا كرده است