نویسنده در این کتاب خواسته است با همان چشمی به فرهنگ گذشته اسلام بنگرد که خود مسلمین گذشته بدان می‌نگریسته‌اند؛ خود در مقدمه کتاب در این مورد می آورد:

«طرز بیانی که من درین کتاب به کار برده ام شاید در نظر اول در نزد برخی از خوانندگان تا اندازه ای حماسه آمیز جلوه کند. اما این پندار درست نیست. نویسنده فقط خواسته است با همان چشمی به فرهنگ گذشته اسلام بنگرد که خود مسلمین گذشته بدان می نگریسته اند. شیوه بیانی عاری از هیجان و خالی از همدردی که محققان اروپایی درین مسایل دارند به آنها هرگز امکان آن را نخواهد داد تا در ارزیابی آنچه مسلمانان به فرهنگ دنیا داده اند به درستی داوری کنند.
کدام مورخ می تواند بدون همدلی واقعی، با آنچه موضوع تحقیق اوست ارتباط و تفاهم درست بیابد؟ بدون شک دنیای اسلام در تمدن و فرهنگ امروزی جهان ـ که شاید بیش از آنکه غربی باشد بورژوایی است ـ آن اندازه سهم و تاثیر واقعی داشته است که بر شمردن آن نیازی به حماسه سرایی نداشته باشد.»

فهرست کتاب عبارت است از:

سیری اجمالی از آغاز تاکنون، تسامح، مادر تمدن انسانی اسلام‌، مقام رفیع دانش در اسلام، فرهنگ و تمدن انسانی و جهانی اسلام، تمدن اسلامی، منشای یک فرهنگ عظیم انسانی، معجزه فرهنگ اسلامی، کتابها و کتابخانه ها، مدارس و دانشگاهها، نهضت علمی مسلمانان، نهضت علمی مسلمانان، علم طب و بیمارستانها، داروسازی و علوم طبیعی، نجوم و ریاضیات، فیزیک و شیمی و فنون صناعت، جغرافیا و جهانگردی، تاریخ‌نویسی، ملل و نحل، عقاید و مذاهب، فلسفه و کلام و حکمت، روش تربیتی اسلامی، اوضاع سیاسی و اجتماعی و اداری، هنرهای زیبا، عرفان اسلامی، ادب اسلامی، اسلام: فرهنگ جامع، اسلام و فرهنگ غرب.

دیگر اثار عبدالحسین زرین کوب