توضیحات

سیاست‌ نامه

سیر الملوک یا سیاست‌نامه اثر وزیر مشهور و پرآوازه سلجوقى، خواجه نظام‌الملک طوسى است که تجارب خود را به زبان فارسى در موضوع کشوردارى مکتوب نموده است. این اثر یکى از بهترین آثار ادبى و تاریخى در سالیان وزارتش به شمار مى‌رود. پادشاه وقت ملکشاه، او و برخى دیگر را مأور نوشتن کتابى در موضوع «ملک» مى‌کند. در این میان چندین کتاب به دربار تقدیم مى‌شود و فقط کتاب او مورد استقبال سلطان قرار مى‌گیرد.

سیاست‌نامه یا سیرالملوک، کتابی است به زبان فارسی در آیین فرمانروایی و کشورداری و اخلاق و سیاستِ پادشاهان پیشین، نوشتهٔ خواجه نظام‌الملک طوسی. این کتاب از آثار مهم نثر فارسی در قرن پنجم هجری است. سبک نگارش کتاب ساده و روشن و خالی از تصنع از تکلف است، و از شاهکارهای زبان فارسی به‌شمار می‌آید. محتوای این کتاب به فره ایزدی، سیاست‌مداری و محافظه‌کاری به عنوان راهکار و تدبیر امور باور دارد.

نظام‌الملک نگارش کتاب را به فرمان ملکشاه سلجوقی آغاز کرد و در دورهٔ سلطنت محمد بن ملکشاه (۴۹۲–۵۱۱) به پایان رسانید. (هیوبرت دارک ـ مصحح سیاست نامه ـ در مقدمه اش بر این کتاب (ص ۲۴–۲۵)، سال نگارش نیمه اول آن را ۴۷۹ هجری و سال نگارش نیمه دوم آن را ۴۸۴ هجری دانسته‌است). قطعه‌های گوناگون کتاب که از منابع مختلف گردآوری شده، شامل اندرزهای نویسنده، منقولات از قرآن و احادیث و گفته‌های مشاهیر، حکایت‌هایی در بارهٔ شاهان و وزیران و امیران است، و برخی حکایت‌های بلند آن دارای مکررات و حشو و زوائد است.

سیاست‌نامه در سال ۱۸۹۱ به همت شارل شفر به زبان فرانسه ترجمه و در پاریس منتشر شد.

کتاب بعدها مورد تقلید نویسندگان و مورخان قرار گرفته است. چنانکه غزالى در کتاب نصیحه الملوک و مؤلف تاریخ بناکتى و محمد عوفى در کتاب جوامع الحکایات، هر کدام به نحوى از کتاب سیاست‌نامه خواجه متأثر شده‌اند.

کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده است که در بیان شیوه تصحیح است. متن کتاب داراى دو بخش و پنجاه فصل مى‌باشد که بخش اول ۳۹ فصل و فصل دوم ۱۱ فصل را دربر دارد. چنین به نظر مى رسد که فصل دوم بنا به ضرورت اضافه شده است.

مؤلف، در بیشتر فصول نخست مسئله را به صورت تعریف یا دستور اخلاقى مطرح مى‌کند و سپس آیات، روایات، احادیث، حکایات بلند و کوتاه و سخنانى از گذشتگان را در تأیید سخن خویش مى‌آورد.

به طور کلى نثر کتاب ساده، روشن و زیباست. جمله‌ها کوتاه و خوش‌آهنگ و هر موضوعى در نهایت اکمال و وضوح بیان شده است. این کتاب در سلامت انشاء و زیبایى عبارت و درستى مطالب و تنوع موضوع، در میان کتب فارسى کم‌نظیر است.