توضیحات

زبان شعر در نثر صوفیه: درآمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی

نویسنده در این اثر پژوهشی به بررسی زبان عارفان ایران در نوشته‌ها و گفته‌هایشان پرداخته است و از آنجا که زبان دریچه‌ای به روی جهان است، این کتاب روشن‌کنندۀ بسیاری نکات در پرده‌مانده از میراث صوفیان ایرانی است و چون با نگاه انتقادی نگاشته شده است، می‌تواند مرجع علمی بسیار مناسبی برای شناخت بخشی از تاریخ فرهنگ و اندیشه ایرانیان مسلمان باشد.

نویسنده در مقدمه اثرش می‌نویسد:
هر کس با تاریخ عرفان و مطالعات عرفانی آشنایی داشته باشد، می‌داند که این نوع نگاه به عرفان اسلامی، احتمالاً بی‌سابقه است؛ ولی از بس که در طول این سی چهل سال این حرف‌ها را در کلاس‌های درس و بعضی مقالاتم تکرار کرده‌ام و دانشجویان من آنها را در کتاب‌ها و مقالات‌شان نقل کرده‌اند، بعضی از خوانندگان ممکن است تصور کنند که این حرف‌ها از روزگار قشیری و هجویری وجود داشته است.

در مقالۀ «درآمدی به سبک‌شناسی عرفانی» آمده است:
ابن عربی و مولانا دو مظهر اتم و اکمل عرفان اسلامی هستند و با فاصلۀ یکی دو نسل معاصر یکدیگر. در این یادداشت غرض ورود به تفاصیل جهان‌بینی عارف نیست و منظور از عنوان «سبک‌شناسی عرفان» ورود به سبک‌شناسی آثار این دو تن نیست، بلکه غرض نشان‌دادن این نکته است که وقتی ساختار تخیل و پارادایم‌های زبان عارفی نسبت به عارفی دیگر تمایز یافت خود به خود با دو سبک هنری در نگاه به الهیات اسلامی روبرو شده‌ایم و عملاً با دوگونه از عرفان. این یادداشت می‌تواند تأکیدی باشد بر آنچه در مجموعۀ این دفتر به تکرار بازگو شده است که ما از حال صوفی بی‌خبریم و تنها از قال او می‌توانیم سخن بگوییم و در همین قلمرو قال است که تمایز حال آنها روشن می‌شود.

فهرست مطالب این کتاب عبارت است از:
گزارش کار؛ مقدمۀ واجب؛ زبان علم و زبان معرفت؛ عقل ورزیدم و عشقم به ملامت برخاست؛ معیار صدق و کذب در گزاره‌های دینی و هنری؛ ادراک «بی چگونه» هنر؛ از عرفان بایزید تا فرمالیسم روسی؛ رمزگرایی عارفان؛ دستور زبان عرفان یا عرفان دستور زبان؛ رمزگان زبان و مسئلۀ تفسیر قرآن از نظر صوفیه؛ فقه صوفی؛ شنیدن از دل؛ حجّ صوفی؛ تلقی رمز از غیر رمز؛ شکار معنی در برهوت بی‌معنایی؛ کاربرد صوفیه از زبان؛ باز هم دیالکتیک زبان و ترجمه؛ حرفی بی‌کلام؛ ملازمه جهان‌ها با زبان؛ مرزهای جهان صوفی و مرزهای زبان صوفی؛ در مرز میان تصور و تصدیق؛ بسامد ضمایر در زبان صوفی؛ رفتار عارف با زبان؛ گذار بر ناممکن از پُلِ زبان؛ مرزهای جهان معنوی و زبان هنری عارف؛ شعر و نثر؛ نظام ایقاعی؛ موسیقی نثر عین‌القضات؛ شعر و شطح؛ شطح صوفیانه؛ شطح و تجاوز به تابوها؛ ریشه‌های تاریخی پارادوکس‌های عرفانی؛ نور سیاه ابلیس (حسّامیزی در عرفان)؛ مبانی نظری حسّامیزی؛ تلقّی قدما از جمال‌شناسی؛ اندیشه‌های صورتگرایانۀ یک حکیم ایرانی؛ خیال در تصوف؛ امکان سبک‌شناسی تصوف؛ درآمدی به سبک‌شناسی عرفان؛ استعاره‌های مرکزی یا