توضیحات
فرصت الدوله شیرازى، بنا به اظهار خود در سالهاى پایانى سلطنت ناصرى، یعنى در سال ۱۳۰۷ق دستور نقشه‌بردارى و تهیه تصاویر از آثار باستانى و نقش‌هاى قدیمى و تعیین فاصله مناطق از یکدیگر، آن هم عمدتاً در فارس را از مقامات دولتى قاجار دریافت نمود.
بر اساس آنچه از مطالب کتاب مستفاد مى‌شود، فرصت‌الدوله در گام نخست شروع به مسافرت و نقشه‌بردارى کرد، لیکن زمانى که یادداشت‌هاى خود را به تهران فرستاد بنا به دلایلى آن یادداشت‌ها از بین رفت، به همین دلیل پس از مدتى، ظاهرا در ۱۳۱۱ق مجددا اقدام به مسافرت و نگارش در سطحى وسیع‌تر نمود.
سختى و صعوبت قضیه و دوباره‌نویسى با توجه به نداشتن و فقدان اولیه، بر اهمیت این کتاب افزود. فرصت در ۱۳۱۴ق مطالب کتاب خود را به اتمام رساند.
کتاب از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش نخست کتاب ضمن آنکه دربردارنده مطالب مختصرى درباره عرفا و شعراى عرب و دانشمندان و حکماى ایرانى و یونانى از زمان قدیم است، عمدتاً به معرفى آثار باستانى موجود در فارس اختصاص یافته و آثار و ابنیه موجود در مناطق دیگر، از جمله بوشهر، خوزستان، کرمانشاه، همدان، مازندران، چهارمحال بختیارى، کهکیلویه وبویراحمد و اردبیل را نیز به اختصار توضیح مى‌دهد.
بخش دوم که نویسنده آن را «شیرازنامه» نامیده؛ شامل مطالبى درباره آثار ابنیه، محلات، دروازه‌ها، مساجد، مدارس مذهبى، بقاع مزارات و شرح حال برخى از دانشمندان، فقها، ادبا، اطباء صاحبان مشاغل، همچنین خوشنویسان، نقاشان، ادارات و اهل صنعت شیراز است. در بخش آخر کتاب نیز سلاطین و حکام شیراز از زمان امویان – از سال ۷۴ق – تا واپسین روزهاى سلطنت ناصرالدین شاه؛ یعنى زمانى که فرصت‌الدوله کتاب را به رشته تحریر درآورده، نام برده شده‌اند.
تهران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر، ۱۳۷۷
دیدگاهی دارید؟