توضیحات

هر تفسیرى از انقلاب در ذیل نظریه اى خاص و در چارچوب تئورى ویژه اى قرار مى گیرد. آگاهى از مسبوق بودن تحلیل رخداد انقلاب به نظریه ها و تئورى هایى ویژه، ضرورت تأمل در نظریه پردازى در باب انقلاب را باز مى نمایاند. چه آن که غفلت از این بعد، تفسیرگر و تحلیل کننده پدیده انقلاب را به غلتیدن در وادى نظریه هاى متعارض و تئورى هاى ناهمگون پدیده انقلاب، در تفسیرى واحد دچار خواهد نمود، گرچه استفاده آگاهانه و روشمند از نظریه هاى مختلف به صورتى تلفیقى، در تحلیلى واحد امرى قابل دفاع است.

در این کتاب، نخست مرورى بر مشخصه هاى تئورى و تئورى پردازى در خصوص انقلاب ها و از جمله انقلاب اسلامى و مسئله امکان وصول به «نظریه اى جامع» و کامل در این باب صورت خواهد گرفت، و در این راستا دو دیدگاه «پوزیتیویستى» و «معرفت شناسانه» علم مورد ارزیابى واقع مى شود. همچنین دو حوزه مطالعات علوم طبیعى و علوم اجتماعى و تفاوت ها و تمایزات آن مورد تأمل قرار گرفته، به مشکلات پیش روى حوزه علوم اجتماعى اشاره مى شود. تبیین دو نظریه «تدا اسکاچپل» و «چارلزتیلى» به عنوان دو داستان انقلاب، در مقام تطبیق با انقلاب اسلامى و نقد و بررسى آن ها فصل دیگر این گفتار است که در ضمن آن با مرورى بر زمینه هاى فروپاشى رژیم گذشته و عوامل پیروزى انقلاب، منحصر به فرد بودن انقلاب ها، مشکلات تعریف انقلاب به پیامدهاى آن، هدفمندى در انقلاب ایران، دلیل مند بودن رفتار انقلابیون، عنصر معنویت و محاسبه سود و زیان در انقلاب ایران و… گفت و گو خواهد شد. و در خاتمه بحث از فایده و کاربرد نظریه پردازى در باب انقلاب از منظر پوزیتیویستى علم و از دیدگاه معرفت شناسانه آن سخن به میان خواهد آمد.

بحث از انقلاب را مى توان با بررسى «علل» و «دلایل» انقلاب پى گرفت، و علل را به »عوامل عینى» و خارجى بازگردانید و دلایل را به «عوامل ذهنى»، و بدین سان عوامل عینى و ذهنى انقلاب را مورد تفسیر و بازشناسى قرار داد. گرچه پاره اى از محققان، عوامل ذهنى را نیز جزئى از علت ها مى شمارند و آن را به علل ساختارى فرو مى کاهند و یا پاره اى دیگر، همه علل و دلایل انقلاب را تنها در عوامل ذهنى جستجو مى نمایند و جایى براى عوامل عینى باقى نمى گذارند.

کتاب حاضر با مطالعه انقلاب به مثابه «پدیده اى فرهنگى» و از منظر دلایل و «انگیزه هاى دینى»، آغاز بحث را به تأمل در «حکومت دینى» مى نشیند و با تلقى نمودن همه نظام هاى حکومتى در طول تاریخ به عنوان حکومت هاى دینى، حکومت در اسلام را در مفهوم «ولایت» (به مثابه مفهومى عرفانى) متجلى مى بیند. و ضمن تفسیر شخصیت امام خمینى به عنوان «عارفى شیعى» با تفکیک مفهوم ولایت به «رحمانى» و «شیطانى» این مفهوم را منتشر و موجود در همه اشکال حکومت در دنیاى معاصر مى شناسد.

آنگاه با بحث از حکومت «صفویه» به عنوان «حکومت مرکزى و فراگیر» شیعه و نیز تفسیر «مشروطه» به مثابه «رسوخ جریان لائیسیسم» غربى و سکولاریسم به ایران، عوامل توقف و رکود ایران در سده هاى اخیر را در «هرج و مرج» و ناامنى صدساله و «رواج اخباریگرى» در میان روحانیت باز مى شناسد.

بررسى زمینه ها و علل انقلاب در سطوح «نظام سیاسى»، «جامعه» و نیروهاى اجتماعى که مطالعه ساخت ها و روابط میان «دولت» و «جامعه» را در دهه هاى پیش از انقلاب دنبال مى کند، به کاوش در روابط اقتصادى، اجتماعى، سیاسى و فرهنگى بسط و تفصیل مى یابد. پژوهش در «زمینه ها و علل اقتصادى انقلاب» یکى از سطوح مهم تحلیل است که با نگرش ها و رهیافت هاى گوناگونى صورت پذیرفته است.

تمرکز اصلى گفت و گو در این دفتر، مطالعه «وضعیت اقتصادى ایران» از سال هاى ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ ـ سال هاى اجراى برنامه دوم تا پنجم توسعه ـ از منظر «اقتصاد سیاسى» و کارکرد دولت در اقتصاد و نیز بررسى تأثیرگذارى تحولات اقتصادى بر فرآیندهاى اجتماعى سیاسى است.

بر این اساس، «انشقاق» میان حکومت و جامعه و از دست رفتن پایگاه طبقاتى دولت، ظهور «نظام دو قطبى» و اهمیت یافتن ایران براى غرب، وقوع فرآیند «نوسازى اقتصادى» در راستاى اهداف بین المللى، انجام «اصلاحات ارضى» و بحران هاى اجتماعى ناشى از آن موضوع تأمل این دفتر مى باشد.

همچنین در ادامه، «انفجار در آمد نفتى» و اجراى پروژه هاى بزرگ صنعتى در دهه پنجاه، بروز گسیختگى هاى فرهنگى و بحران «جستجوى اصالت»، «ناهمفازى» توسعه اقتصادى با توسعه سیاسى و پیدایش شکاف ساختارى، پیروى از الگوهاى اقتصادى برون زا و بروز بحران «توزیع درآمد»، ظهور «آگاهى عمیق» مذهبى و سیاسى شدن جامعه، مقولات دیگرى است که در این دفتر، موضوع تحلیل و بررسى فرآیندهاى اقتصادى ـ سیاسى منتهى به انقلاب اسلامى را به توضیح خواهد کشید.

 کتاب آخرین انقلاب جلد ۱