شماره بازیابی: ۳۹۳۳/۱
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭۱۰-۳۶۳۸۹‬‬
زبان اثر: عربی
سر شناسه: ف‍خ‍ر رازی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍م‍ر، ۵۴۴؟-۶۰۶ق‌.
عنوان و نام پدیدآور: ال‍جوهر الفرد/ فخرالدین محمد بن عمر رازی
کاتب: ابوالقاسم الوالی النابلسی.
تاریخ کتابت: ۱۲۹۲ق.
نام خاص و کمیت اثر: ص ۱ – ۱۰۶٫
قطع: ‮خشتی. ‭۱۶‬*‭۲۱‬سم. ‭۱۴۳‬گ. ‭۱۹‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱آغاز موجود در نسخه حاضر: النمط الاول فی تجوهر الاجسام، الجسم اما ان یکون مرکبا من اجسام مختلفه و اما ان لا یکون و یسمی البسیط و اختلفوا فی البسیط فمنهم من یری ان له اجزاء بالفعل اما متناهیته کابی الهذیل و انکسافراطیس و اما غیر متناهیته کالنظام و انکساغورس و منهم من یری ان الجسم الوحدانی لیس، فی جوهره ان یتجزی بالفعل او یقبل الاثنینیه اما لصلابته عنه بعضهم و ما عند تجویفه الخلاء عند آخرین کابی بکر الرازی و دیمقراطیس و بلونیوس و منهم من یری انه یحتمل الانقسام ابدا و ان کان لا یتجزی فلاسباب زائده… .
۲… و نحن بیننا فی کتبنا البسیطه ان قولهم الحال فی المنقسم منقسم منقوض بصور کثیره ولیکن هذا آخر کلامنا فی مسئله الجزء الذی لا یتجزی قال الشیخ الامام نورالله ضریحه انی علقت النصف الاول من هذه الرساله و کنت فی بلاد ماوراء النهر ثم عاقت العوائق عن اتمامها و لقد کثرت النسخ من ذلک القدر فی الافاق الی ان انقرض من ذلک قریب سبع سنین و اتفق حضوری بمرو فاقترح بعض الاحباب علی اتمام الرساله فتممتها فان اتفق ان یوجد بعض هذه الرساله غیر تام فهو هذا السبب و حسبنا الله و نعم الوکیل.
نوع کاغذ:فرنگی سفید و زرد.
تزئینات جلد:مقوائی با روکش کاغذ ابر و باد و عطف و گوشه تیماج قرمز.
بر پشت برگ اول چند یادداشت به نظم و نثر است و از آن جمله ابیاتی است به عربی از کاتب نسخه درباره فخر رازی مولف این رسائل:
۱این یکن فخر غیرنا و علاه/ بمتاع الدنیا و قبح الیقین// نخن بالله لا یزال علانا/ لنا الفخر فی جمال‌الدین…// قد مضی عصر هولاء و هذا/ عصره لا یزال فی کل حین
نسخه‌ای دیگر از این رساله در این کتابخانه است (ش ۱/ ۴۸۲۸) در مجموعه‌ای به خط صفی‌الدین محمد بن محمد فارسی مورخ ۶۴۲ق که ناتمام است و تنها اندکی است از فصل نخستین (نقل مذاهب) ۵ درس از آن که در فهرست (ج۱۳) بقیه رساله رازی گمان شده بخش آخر، مقاصد الفلاسفه غزالی است و آخرین سطور کتاب مقاصد به جای سطور پایان رساله جوهر فرد در ش ۱/ ۴۸۲۸ نقل گردیده.
خواجه نصیر طوسی در حل مشکلات الاشارات از این رساله با همین نام یاد می‌کند. ابن ابی اصیبعه نیز در شمار مولفات رازی رساله الجوهر الفرد را نام برده است. رازی در شرح اشارات و خاصه در المباحث المشرقیه درباره جزء لا یتجزی و مباحث پیوسته به آن به تفضیل سخن گفته اما در این رساله با شیوه‌ای دیگر و با بسطی بیشتر بحث می‌کند و این مزیت را نیز دارد که نتایج این بحث فلسفی را در جانب اثبات و نفی بیان می‌دارد و فصل ۴ رساله را به شرح ثمره بحث (= تفاریع اثبات الجزء و نفیه) اختصاص می‌دهد.
فخر رازی در فصل ۴ درباره حرکت و تقسیمات و اجزاء زمان تحقیق می‌کند و می‌گوید از ابوالبرکات بغدادی عجیب است که از طرفی ماهیت حرکت را (مماسات متعاقبه متالیه) می‌داند و از طرفی دیگر در این مسئله جای سخن طرفدار سر سخت ابطال جزء لا یتجزی است و جوهر فرد را ضروری الفساد می‌شمارد.
در پایان رساله از اقول امام فخر رازی این چنین آمده، نیمه نخستین این رساله را به هنگامی که در بلاد ماوراءالنهر به سر می‌بردم نگاشتم و تکمیل آن بعهده تعویق افتاد و از همان نیمه نخست نسخه‌های بسیار نوشته و متداول گردید. پس از نزدیک به هفت سال که به مرو وارد شدم، با پیشنهاد برخی از دوستان به تکمیل رساله پرداختم پس اگر نسخه‌ای ناتمام دیده می‌شود به این سبب است.
امام فخر در این رساله از تعلیقات فارابی در مسئله تتالی آنات و از شفاء بوعلی درباره همین مسئله و از رساله شیخ مهندس در خصوص تقاطع افق و معدل النهار یاد کرده است.
آغاز رساله (به نقل از نسخه کهن ش ۱/ ۴۸۲۸): «قال ابوعبدالله محمد بن عمر الرازی تغمده الله بغفرانه و بعد فهذه رساله مشتمله علی مسئله الجوهر الفرد استقصیت فیها ادله المثبتین و رتبتها علی فصول اربعه الفصل الاولی فی نقل المواهب».
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نسخ.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱کاتب در ذیل شماره ۲ نوشته از نسخه‌ای مورخ ۶۱۵ق رونویس شده است.
یادداشت عملیات: نسخه حاضر اوراقی چند از اوائل ص ۱۹ تا قسمتی از گویا فصل سوم را ندارد.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۴۹۸۰-۴۹۸۲٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: در اثبات جزء لا یتجزی در چهار فصل.
صحافی شده در این جلد: الهیولی و الصوره/ فخرالدین محمد بن عمر رازی، ص ۱۱۳ – ۱۴۲٫
تاریخ: ۲۰۱۴۰۶۰۱
محل و شماره بازیابی: ۱۲۵۹۶۰