شماره بازیابی: ۳۹۳۲/۱
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭۱۰-۳۶۳۸۷‬‬
زبان اثر: عربی
عنوان و نام پدیدآور: انس الحکمه/ ابوالحسن علی بن حسین بن محمد زندوستی حنفی (قرن ۴ق)
تاریخ کتابت: حدود قرن ۸ق.
قطع: ‮رقعی. ‭۱۲/۵‬*‭۱۸‬سم. ‭۹۳‬ص. ‭۱۵‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱الحمدلله الذی خلق الانام ثم یعیده من بعد حیاه باطل و علی الحق یمیته واحیی… اما بعد فانی وجدت فی بعض کتب مشایخ ماوراءالنهر منهم المسی الشیخ الامام الزاهد ابوالحسن علی بن حسین بن محمد الزندوستی رحمه الله کتابا فیه اسوله و اجوبه المسمی بانس الحکمه واهبه و ذالک الوضع و الترتیب فانی رتبتها علی الوضع و القواعد… عما یشغله عن ذلک لاعن قصوره فی ذلک ما ملاء من لطف‌الله تعالی الخیر حذارا عن ادراج الطعن علی السلف نیلا لدعاء الخلف ترتیبا مبوبا فی احد و عشرین بابا رجاء من الله تعالی فی ذلک الثواب… بعضها بطریق المطابقه و بعضها بطریق التضمن و بعضها بطریق الاکرام لیکون الفائده اعم… و ذلک فی شهر ربیع الاول سنه خمس و تسعین و ستمائه… الباب الاول فی ذکر الاعتقاد فی الله تعالی فان قیل فی لفظ الله اسم ام ذات الجواب الله اسم «ذات و من قال انه ذات یکون غلطا فاحشا و کفرا محضا… لان لفظه الله اذا کتب فی موضع یکون ذلک اله فیکون تعدد الکتابه لفظه الله تعدد الا له… .
۲… فان قیل لم یقال بالفارسیه سحر مکن الجواب له ان العطشان اذا وجد ماء الجمد شرب جمیع ما فی الوعاء من الماء فیکب الوعاء علی وجهه فیصیب جبهته فیجد الالم من ذلک هکذا قیل والله اعلم تمت بعون الله.
تزئینات متن:عناوین شنگرف.
نوع کاغذ:ضخیم سمرقندی نخودی رنگ.
تزئینات جلد:تیماجی مشکی با عطف سجاف شده.
یا عین کفی و موقف الذل قفی/ و الحال صفی لعلکی تنتصفی// من خاف من الخوف عن الخوف عفی/ من کف کفی الشر من عف عفی
همچنین مولف از کتاب الصلوه محمد بن حسن (شیبانی)، ابویوسف، ابوحنیفه، ابوبکر رازی، ابوالقاسم حکیم، احمد بن فضل جندی، ابو منصور بیاع النیشابوری، از محمدصادق (نقل ابوبکر بن اسحاق) امیر نوح بن منصور سامانی یاد می‌کند.
سوال و جواب‌ها، درباره پاره‌ای از اصول عقائد و معارف و علل و اسرار برخی از مسائل طبیعی و فلکی و بحث‌هایی است درباره برخی از عرفیات و اخلاقیات با عنوان «ان قیل» و «الجواب».
چند مناظره بین درویشی و توانگری، و میان مسلمان و نصرانی و مجوسی ترتیب داده شد و سوال و جواب‌هایی از زبان هر دو فریق متخاصم بیان می‌دارد.
اینک فهرست مطالب و ابواب:
الباب الاول فی ذکر الاعتقاد بالله تعالی (در این باب پنج سوال و جواب است و از آن جمله: ان قیل ان الله تعالی واحد و العبد واحد فما الفرق بینهما، ان قیل بم عرفت الله بالعقل ام بالخبر).
الباب الثانی فی ذکر الایمان و حقیقته و تفسیرهما و العلم و العقل و المعرفه (از جمله سوال‌های این باب: ایش تفسیر الایمان، ایش تفسیر الدین).
الباب الثالث فی ذکر العلم و الایمان (در این باب و باب ۴ سوال و جواب به صورت بقیه کتاب وجود ندارد).
الباب الرابع فی ذکر فضل العلم و العقل و الفرق بینهما.
الباب الخامس فی ذکر فضل المعرفه و العلم و العقل.
الباب السادس فضل الملایکه و بنی آدم و الفرق بینها (در این باب دو سوال و جواب است و از کتاب جامع الصغیر و کتاب الصلوه یاد شده).
الباب السابع فی ذکر الانبیاء… و فضیلتهم و زلاتهم (از جمله سوالات در این باب: ما الحکمه ان الانبیاء (ع) لم یسلموا من الزله و یحیی بن زکریا سلم منها).
الباب الثامن فی ذکر آدم علیه السلام حکی عن ابی القاسم الحکیم… (سوال دوم در این باب: فان قیل ما الحکمه ان الله تعالی نهی آدم عن قربان الشجره فلم ینته فلم یعاقبه بالکفر و امر ابلیس بالسجود فامتنع فعاقبه بالکفر).
الباب التاسع فی ذکر نوح (یک سوال و جواب)
الباب العاشر فی ذکر ابراهیم و غیره من الانبیاء.
پس از باب عاشر دیگر عنوان باب در نسخه دیده نمی‌شود و سوالات و جواب‌ها در موضوعات مختلف بدون عنوان «باب» آورده شده‌اند و برای نمونه پاره‌ای از سوال‌ها در اینجا یاد می‌شود:
کیف یعرف ان نبینا (ع) رسول الی المومنین او الکافرین… ما الحکمه فی قوله تعالی لیغفرلک الله ما تقدم من ذنبک و ما تاخر… کیف نزل الوحی من السماء و فی کم وجه قد نزل…
لم سمیت فاطمه بنت النبی (ع) زهراء.
در پاسخ این سوال گوید: «لان فاطمه (س) لم تحض قطف فلطهارتها سمیت بهذالاسم فانه روی انه لما لدت فی وقت غروب الشمس، طهرت من النفاس و اغتسلت وصلت العشاء فی وقتها حتی قال بعض الفقهاء منهم محمد بن الحسن ان اقل النفاس ساعه و اربعون اکثرها بالاتفاق بین علمائنا الثلاثه و انما لم تحض (س) لان اصل خلقها کان من تفاح الجنه لان النبی (ع) حین دخل الجنه لیله المعراج و طاف فیها فلما اراد الخروج اعطاء رضوان خازن الجنان تفاحه من تفاح الجنه کان ریحه اطیب من ریح المسک و الین من الزبد و احلی من العسل فلما وضع رسول الله (ص) تلک التفاحه فی فمه ذاب من غیر مضغ… فلها استقر فی بطن رسول الله (ص) تلک التفاحه تقوی بذلک لان ثمر الجنه یکون طاهرا مع القوه… فحبلت (ای خدیجه) بفاطمه (س) فلما ولدت فاح ریج المسک من تفاح الجنه فلذلک لم تحض قط و لهذا سمی الکواکب زهره لانها انور من جمیع الکواکب و قد اجتمعت فی فاطمه رضی الله عنها الجوزه الطهاره و النور حتی روی عن عایشه رضی الله عنها انها قالت کنت ادخل الخیط فی سم الخیاط فی اللیله الظلماء بنور وجه فاطمه (س) و روی عن النبی (ص) انه قال لفاطمه (س) یوما من الایام ان الله تعالی یکرمک یوم القیامه بالجواز علی الصراط وحدانا حین ینادی مناد من تحت العرش یا اهل المحشر غضوا ابصارکم و طاطئوا روسکم فان بنت رسول الله یمر علی الصراط.
ما معنی قولهم نیه المومن خیر من عمله.
ما الحکمه ان المسلم محله فی الجنه و الکافر فی النار.
هل یعمل احمد عملا بغیر قضاءالله.
لم عرفت الملائکه ان بنی آدم یفسدون فی الارض ما الحکمه ان الله ذکر کید الشیطان ضعیفا و کید النساء عظیما.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نسخ آمیخته به نستعلیق.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱بر پشت نخستین برگ، حدیثی است از کتاب عیون اخبار الرضا با خط شکسته نستعلیق تازه و بر پشت آخرین برگ دفتر، دو قطعه بیت عربی با قلم کهن نزدیک به قلم نسخه نوشته و قطعه دوم این است:
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۴۹۷۸-۴۹۸۰٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: در سال ۶۹۵ق یکی از دانشمندان حنفی آن را مرتب ساخته و در ۲۱ باب قرار داده است. کتاب حاضر ترتیب انس الحکمه است و ترتیب دهنده نام خویش را یاد نمی‌کند، اما در دیباچه می‌نویسد که در ۶۹۵ به ترتیب کتاب انس الحکمه پرداخته است چنین پیداست که مولف ابو محمد عبدالله بن فضل و ابواسحاق ابراهیم بن جعفر نیشابوری را درک کرده و از او اسماعا نقل می‌کند.
صحافی شده در این جلد: رساله لم صار، ص ۸۸ – ۹۱٫
تاریخ: ۲۰۱۴۰۵۳۱
محل و شماره بازیابی: ۱۲۵۷۹۶