این کتاب در سال ۱۹۱۴ در شغنان (شرق تاجیکستان امروزی) کشف شد و سپس توسط ولادیمیر ایوانف،کارشناس فرقه‌س اسماعیلی ویراستاری گردید و سرانجام در سال ۱۹۳۶ در مجله‌ی تخصصی اسلام شماره‌ی ۲۳ به چاپ رسید.

این کتاب مربوط به سده‌ی دوم هجری (۸م.) و یا آغاز سده‌ی سوم هج (۹م.) است. ام‌الکتاب در کنار “کتاب الهفت و الاظله” در حقیقت متعلق به غالیان (گزافه گویان) شیعه است که ما آنها را از طریق زندقه نگارانی چون اشعری قمی و نوبختی می‌شناسیم و یکی از منابع باقی مانده از غالیان شیعه است که تا اندازه‌ای بر مناسبات دینی آن روزگار پرتوافکنی می‌کند.

اُمُّ الْکِتاب، یکی از کتابهای مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقۀ جیحون علیا در آسیای مرکزی که به زبان فارسی نوشته شده، و عمدۀ مطالب آن را پاسخهایی تشکیل می‌دهد که امام محمدباقر (ع) در جواب پرسشهای شاگردان خود گفته است.

ام‌الکتاب در اصل یک اصطلاح قرآنی است که ۳ بار در قرآن به کار رفته است (آل عمران/ ۳/ ۷؛ رعد/ ۱۳/ ۳۹؛ زخرف/ ۴۳/ ۴). لغویان و مفسران منظور از ام‌الکتاب را اصل کتاب و لوح محفوظ دانسته‌اند. ابوالفتوح برای معنی «ام» به معنی اصل، ترکیبات «ام الولد»، «ام القرى» (مکه) و «ام المَثوى» (مُضیف) را مثال آورده است (۱۱/ ۲۳۸). ام الکتاب همچنین نام سورۀ حمد است. اما این تعبیر در اینجا عنوان کتابی است به فارسی که در این قرن نسخه‌های آن در میان اسماعیلیان بدخشان در پامیر پیدا شد و ایوانف آن را برای نخستین بار براساس ۴ نسخۀ متأخر در ۱۹۳۶ م در جلد ۲۳ مجلۀ «اسلام[۱]» همراه با مقدمه‌ای به انگلیسی منتشر کرد. وی قبلاً در ۱۹۳۲ م مقالۀ مفصلی به زبان فرانسه دربارۀ این کتاب منتشر کرده بود.