شماره بازیابی: ۸۸۲۰
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ‏‫۱۰-۹۳۷۶
زبان اثر: Per
عنوان و نام پدیدآور: [بلاغت] [ نسخه خطی]/ محمود بن محمد بن احمد قندزی (زنده در ۸۲۱ق.)
تاریخ کتابت: تاریخ کتابت: سده ۹هـ.
قطع: چهار، ۳۲۸، چهار برگ، ۵/۱۱*۴/۲۱سم، ۱۱س، ۵/۵*۱۳سم.
یادداشتهای کلی: احتمال دارد این نسخه، نسخه اصل باشد.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱آغاز موجود: بالشنجرف لیکون فهرست الکتاب عند المطالعه. شعر:
منگر کی تمام او در بهرست/ بنگر که دو بهر او دو بحرست.
و انا اسال الله النفع لجاهد و النقع لجاحدیه و بعون الله استعین و هو نعم المولی و المعین. [البح]ر الاول فی المحاسن. بدانک قائل اشعار و راوی اوصاف را می‌باید تا در صنعت لفظ و جودت معنی بشتابد و از فصاحت و بلاغت و سلاست و جزالت دریابد و همه به ارتفاع سخن مقصور دارد و از معایب آن کی موجب انحطاطست امتناع آورد.
۲انجام موجود: هیهات لا یاتی الزمان بمثله/ ان الزمان بمثله لبخیل
و قال ابوالطیب: شعر: اعدی الزمان سخاوه فسخا به.
و من نیز برای او قصیده‌ای فرستادم مطلعش این است. شعر: دهان جود و سخاوت سپهر عز و علا/ محمد بن حمید بن احمد بن علا.
در جاهای دیگر کتاب هم اشعاری از قندزی نقل شده است: برگهای ۱۷۰ر، ۲۶۳ر و پ، ۲۶۴ر و پ. در برگ ۲۱۴ر غزلی از قندزی نقل شده که بیت آخر آن چنین است: دانم که ز قند تو برین گونه سمر گشت/ ور نی ز کجا قندزی و هند و سمرقند در حاشیه برگ ۲۵۰پ نیز یک بیت از خودش با عنوان من گویم نقل کرده است.
و گفته: و نیز معماهایی دارم که از آن دوگان نام و بیشتر از آن می‌خیزد و ابیات مهمل و مبهم نگشته و در گمان من این است که شاید کسی دیگر برین نوع نگفته باشد لعدم اسماع (۲۴۷ر – ۲۴۷پ)
از نام کتاب و مولف در منابع دیگر اطلاعی به دست نیاوردم و به نظر می‌رسد نسخه منحصر باشد.
تزئینات متن:عناوین و نشانیها شنگرف و زنگار.
هر عنوانی که به شنگرف نوشته شده با قلم زنگار حرکت‌گذاری شده است و هر عنوانی که با زنگار حرکت‌گذاری شده با قلم شنگرف.
برخی از کلمات حرکت‌گذاری شده است.
در پایان همه یادداشتهای افزوده شده دایره کوچک شنگرف رنگی که نقطه‌ای در وسط دارد کشیده شده است.
نوع کاغذ:حنایی آهار مهره نازک.
تزئینات جلد:تماج مشکی مجدول، یک لا. قطر: ۴/۳٫
در دو برگ هم در پایان نسخه یادداشتهای پراکنده‌ای بدین صورت آمده است: دو حدیث پزشکی در درمان تب از امام صادق(ع) و امام رضا(ع)، چند دعا و حرز برای حاجات مختلف، روایتی از پیامبر(ص)، فایدهای منطقی، معنای کلمه قرآن و عمر.
۲با حاشیه‌نویسی فراوان به عربی و فارسی با خطی کهن نزدیک به زمان کتابت نسخه.
شعرها در هامش تقطیع شده است.
صفحات پایانی نسخه اسیدی شده به گونه‌ای که در بخشهایی قرائت متن دشوار می‌شود.
بیشتر صفحات آبخورده.
جلد مرمت شده است.
از آغاز و انجام افتادگی دارد.
از آنجا که چند برگ آغازین نسخه افتاده نام و نشان کتاب و مولف در ابتدای نسخه نیست.
البحر الاول: فی المحاسن: فصاحت. بلاغت. سلاست. جزالت. تشبیه. الحقیقه و المجاز. استعارات. تمثیل. الکنایه. تعریض. تلویح. اطباق. القول فی علم البدیع. وجوه معنوی. مطابقه(تضاد و طباق و تطبیق). تذبیح. تناسب. لزوم ما یلزم. تشابه الاطراف. ایهام تناسب. مشاکله. ارصاد. عکس و تبدیل.
رجوع. توریه. استخدام. لف و نشر. جمع و تفریق و تقسیم. مبالغه. مذهب کلامی. حسن تعلیل. تاکید المدح بما یشبه الذم. تاکید الذم بما یشبه المدح. استتباع. ادماج.محتمل الضدین. تجاهل العارف. تعجب. اطراد. قول به موجب. توفیر الدواعی. التفات. سوال. ترجمه اللفظ. تفسیر. تحمیل واقعه.
ذو‌المعنیین. ذو‌الوجهین. محسنات لفظیه. تجنیس. رد‌العجز علی‌الصدر. سجع. قافیه. موشح. اعنات. ردیف. براعت استهلال. اعتراض الکلام من قبل التمام. تنسیق الصفات. سیاقه الاعداد. ایراد المعطوفات. ارسال الامثال. امتناع. سهل ممتنع. مستزاد. مسمط. مصغر. ترجیع. لغز. معما. ملمع. متلون.
مثلث. بساط. مربع. مدور. مسلسل. النظم و النثر معا. مشجر. شعر اندر شعر. مجزو. متفرع. استدراک. مسطح. مجسم. مصرع. مصور. طرح. مقطع. موصل. متحلی. عاطل. خیفا. رقطا. حسن المطلع. حسن المختم. حسن تخلص. حسن طلب. حامل موقوف. مفتح. مفلق. مخلی.
البحر الثانی: فی بیان المعایب: تنافر. غرابت. مخالفت قیاس. کراهت در سمع. ضعف تالیف. تعقید. کثرت تکرار. تتابع اضافات. فک اضافه. حشو و تطویل. افراط. انقطاع. اخلال. اسقاط. تشبیه. اقوا. اظهار. ایطا. تحریک ساکن. تسکین متحرک. تشدید مخفف. تخفیف مشدد. توصیف. اکفا. شایگان. سرقت و اخذ.
در فهرست مختصر مجلس، ص ۴۹ نام کتاب را اساس الفضل نوشته‌اند. از آن‌جا که در منزوی، ج ۳، ص ۲۱۲۴ کتاب مجهول المولفی با همین تبویب در علم بلاغت معرفی شده این اشتباه رخ داده است. اما از دقت در مشترک پاکستان، ج ۱۳، ص ۲۴۱۲-۲۴۱۳ و ۲۷۷۸ مشخص می‌شود این اساس الفضل تالیف فرد ناشناسی از روزگار محمدشاه تیموری (۱۱۳۱-۱۱۶۰ق.) است و نمی‌تواند نسخه ما باشد.
کتاب تاثیر زیادی از تلخیص المفتاح محمد بن عبدالرحمن بن عمر خطیب دمشق(۷۳۹ق) پذیرفته و در موارد متعددی هم از آن یاد کرده است. (برای نمونه برگهای ۳۹پ، ۹۰ر، ۹۳ر، ۹۶ر، ۱۲۱پ و ۲۰۲ر و…)
علاوه بر او از این کسان هم یاد شده است: سکاکی، زمخشری، حریری، کافی، الشارع العلامه و العالم المحقق سعدالدین تفتازانی، بساطی، مولینا الامام معین‌الدین العمرانی (۹۳پ – ۹۶ر)، مولینا مغیث‌الدین هانسوی (۲۵۰پ، ۲۹۳ر)، رشیدی (۱۲۷پ – ۱۳۶پ، ۲۷۹ر)، شمس، الانصاری، شیخ عبدالله، ابوالفرج ساوی، فردوسی، عنصری، انوری، معزی، نظامی، خاقانی، ثنائی، سعدی، سلمان، فرخی، خجندی، ملک الشرق شهید(۲۳۱پ)، وطواط، ظهیر فاریابی، بساطی، رودکی (۳۰۳ر) و جز آنها.
یادداشتهای مربوط به عنوان و پدیدآور: نویسنده در برگ ۱۶۵ر و پ در توضیح صنعت «اطراد» نام خودش را آورده است: اطراد و آن آوردن اسما ممدوح یا غیر ممدوحست و آبا او بر ترتیب ولادت چنانچ با سهولت و روانی همچو آب جاری باشد… مثال دیگر: امیرمحمد شاه قندزی برای من از قندز در سال احدی عشرین و ثمانمایه (در دهلی) قصیده‌ای ارسال فرموده اولش این است. شعر: آن کو به جاه چون پدر و چون جد آمدست/ محمود بن محمد بن احمد آمدست.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نسخ آمیخته به تعلیق.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱در برگ پیش از شروع کتاب این یادداشتها آمده است: گفته‌ای از شیخ الاسلام انصاری، کیفیت احتضار از قول محقق، روایتی از پیامبر(ص)، کراهت بول در‌ آب، معمای کلمه اجنه، معنای آیه ان الله لا یحب المسرفین.
مشخصات اثر: یادداشتهای تملک:
متن یادداشت: خریداری از باقر ترقی در اسفند ۱۳۴۵ش.
یادداشت عملیات: بنابر برگ شماری کهن نسخه ۱۲ برگ از آغاز کتاب افتاده است.
یادداشتهای مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمایه های داخل اثر: با شواهد فارسی و عربی فراوان. در نسخه این عناوین و مطالب دیده می‌شود:
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: جلد ۱/۲۹، صفحه ۴۳-۴۶٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: کتاب مفصلی درباره فنون ثلاثه بلاغت و معایب کلام از سده ۹هـ. تنظیم شده در دو بحر: البحر الاول: فی المحاسن (۱ر) و البحر الثانی: فی بیان المعایب (۲۸۳پ).
موضوع (اسم عام یا عبارت اسمی عام): بلاغت
تاریخ: ۲۰۱۱۰۷۲۰