توضیحات
تاریخ گیتى گشا، نوشته محمدصادق موسوى اصفهانى، با مقدمه سعید نفیسى این کتاب که به همت میرزا محمدصادق، وقایعنگار کریم خان زند سامان یافته است،
سه تألیف را در باره تاریخ خاندان زندیه به فارسى در بر دارد. وى و جعفر خان (م ١٢٠٢ )، برادرزاده کریم خان، به نوشتن تاریخ سلسله زندیه مأمور شدند و تاریخ گیتىگشا را پدید آوردند که از مهمترین و معتبرترین اسناد تاریخى این سلسله به شمار مى رود
این اثر افزون بر تاریخ گیتى گشا (بخش نخست کتاب)، دو پیوست (ذیل) را از دو نویسنده در خود گنجانده و حوادث عصر نویسنده بخش نخست را تا ٢١ محرّم ١٢٠٠ گزارش کرده و در باره بسیارى از رویدادها که وى آنها را دیده، بدون کم و کاست سخن گفته یا آنها را از خاطرات و مشاهدات و نوشتههاى میرزا محمدحسین فراهانىِ وزیر، نقل کرده است.
ذیل نخستینِ (بخش دوم) آن را عبد الکریم بن على رضا الشریف، شاگرد میرزا محمدصادق (نامى) نوشت. وى پس از مرگ نامى به فرمان میرزا محمدحسین فراهانى به دنبال کردن کار او فرمان یافت و پس از مرگ لطفعلى خان زند در ١٢٠٩ ، به خدمت شاهان قاجار درآمد و تاریخى در باره سلطنت فتحعلى شاه سامان داد. نثر کتاب سست و متکلفانه و به شیوه رایج نزد برخى از تاریخنویسانِ پس از صفویه و با کنایات و استعارات و تشبیهات فراوان و جملات زاید همراه است؛ چنانکه خواننده رشته کلام را از دست مىدهد.
اگرچه نویسندگان کتاب، در شرح حوادث و گزارشهاى خود امانتدارى کردهاند، حقایق را با بزرگنمایى رایج در آن روزگار و کنایات و استعارات و تشبیهات مخل و اطنابهاى ملالآور در آمیخته و صاحبان ذیل اول و دوم، به رغم برافتادن سلسله زندیه هنگام نوشته شدن ذیلها، از این سلسله به ویژه لطفعلى خان زند جانبدارانه سخن گفتهاند.
چارلز ریو، خاورشناس شهیر انگلیسى در فهرست کتابهاى خطى فارسى موزه بریتانیا در باره این کتاب مىنویسد: ابو الحسن بن ابراهیم قزوینى در فوائد صفویه که کتابى در تاریخ عمومى است ( ١٢١١ )، در باره میرزا محمدصادق چنین مىگوید: علىمراد خان ( ١١٩٩ – ١١٩۶ ) میرزا محمدصادق را بر اثر دروغها و بزرگنمایى هایش در ستایش خاندان زند در این کتاب نکوهش کرد.
دیدگاهی دارید؟