شماره بازیابی: ۲۷۳۹/۱
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭۱۰-۳۳۹۴۶‬‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: تدارک السموم/ غیاث‌الدین طبیب.
نام خاص و کمیت اثر: ص ۲-۴۵٫
قطع: ‮وزیری کوچک، ‭۱۳/۵‬*‭۲۲‬سم. ‭۴۸‬ص. ‭۱۵‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱بسم الله الرحمن الرحیم / نیست جز این اسم فسون سمیم
خلق جهانرا به طریق عموم / یافته زین اسم تدارک سموم
احمد حمدا فی کل حال / صل علی افضل خلقه و آل
بدانکه بدن انسان که ترکیبش از اعضا و ارواح است همیشه بواسطه ریاضات که عبارت از حرکات اعضا است و بسبب اعراض که کنایت از حرکات ارواح است در تحلیل و کاهش است و نیز مجلات خارجیه چون هوا و غذا ممد این معنیست… اما بعد این رساله‌ایست در معالجه زهرها و چون زهر بر دو نوع است یکی آن که خورده شود و دیگری آنکه جانور زهرداری بگزد این رساله را مشتمل بر دو قسم ساختم و در اول هر قسمی قاعده جند کلی آوردم که ناچار هر که خواهد که در آن قسم شروع کند آن قاعده‌ها را باید دانست و در خاتمه رساله از گریزاندن گزنده‌ها سخن رانده خواهد شد تا از این باب هیچ چیز نامعلوم نماند و بدانکه در این رساله که بتدارک سموم موسوم است سمومی را آورده‌ام که معروف و مشهور است و در اکثر مواضع موجود، نه آن را که متروک و مهجور است و از میان مفقود…
۲پیه بز یا روغن گاو بر آتش افکنند و یا آب انکوژه در خانه پاشند کژدم بگریزد اگر کسی فندق بخود دارد گژدمش نگزد و از دود درخت انار جمیع حشرات گریزانند گفته‌اند که کرباسه از زعفران بگریزد و زنبور از بخار سیر و گوگرد بلکه از مطلق دود بگریزد و چون آب خطمی یا زیت بر خود مالند نگزد و نیز به تجربه پیوسته که چون زبان را به دندان گیرند زنبوران نگزند حقیر زرد نتواند گزید یکی از ظرفا روزی به بنده نوشته بود که میگفتی که زبان چون زیر دندان گیرند زنبور نگزد گویا سهو لسان بوده زیرا که چنین کردم و زنبور سرخ بر دست نشاندم گزید حالا علاج چیست بنده نوشتم که آن قاعده در شان زنبور زردست اما زنبور سرخ را جگر زیر دندان باید گرفت.
تزئینات متن:عنوان و نشان و جدول‌ها به شنگرف.
نوع کاغذ:اصفهانی.
تزئینات جلد:مقوایی مشکی دارای گوشه و عطف تیماج تریاکی.
کنار آخرین صفحه نسخه، اشعاری است در موسیقی که آغازش این است:
ای برادر یکدوگاه (کذا) ساز کن / از حسینی پستئی آغاز کن
نک: دانشگاه ۹/ ۱۳۲۹٫
۱٫ زهرهای خوردنی و در آن سه مقاله است.
۲٫ در بیان گزنده‌ها و در آن دو مقاله است. و مجموعا دارای ۵ مقاله است بدین ترتیب:
مقاله اول. در زهرهای کانی (ص ۸-۱۲ نسخه).
مقاله دوم. در زهرهای روینده (ص ۱۲-۲۰).
مقاله سوم. در زهرهای حیوانی (ص ۲۰-۲۶).
مقاله چهارم. (که مقاله اول است از قسم دوم): در ذکر حشرات (ص ۲۷-۳۸).
مقاله پنجم. در ذکر آنچه بدندان گزد از این حشرات (ص ۳۹-۴۵).
این نسخه در دست فکری سلجوقی بوده و بر پشت نسخه این نوشته از او دیده می‌شود:
«کتاب هذا شاید تلخیص یا ترجمه از کتاب منکه هندی که درباره تریاق نگاشته متاسفانه یکورق از اول کتاب ناقص است و مصنفش نامعلوم… چون در فهارس کتب طبی جز از منکه هندی از کسی دیگر سراغ ندارم که درباره تریاق کتاب مستقلی نگاشته باشد پس گمان بلکه بطور یقین گفته می‌شود که کتاب موجود تلخیص یا ترجمه از کتاب منکه هندی باشد».
همانگونه که فکری سلجوقی فاضل معاصر افغانی نوشته دور نیست این کتاب ترجمه کتاب سموم منکه هندی باشد.
کتاب سموم شاناق (جاناکیا) هندی که منکه آن را به فارسی ترجمه کرده و عباس بن سعید جوهری در عصر هارون عباسی به عربی برگردانده به تصریح ابن ابی اصیبعه دارای ۵ مقالت است در زهرها و ظاهرا غیاث‌الدین کرمانی تاکنون برای من کاملا شناخته نیست آن را به فارسی برگردانده.
درباره کتاب السموم شاناق هندی و ترجمه‌های فارسی و عربی آن، نک: فهرست ابن ندیم، طبقات الاطبا ابن ابی اصیبعه، ۲/ ۳۰۷-۳۸؛ مقدمه ممتع قراضه طبیعیات به قلم آقای دکتر صدیقی؛ نمونه سخن فارسی، دکتر مهدوی بخش اول؛ مجله شرق ج۱؛ مجله دانشکده ادبیات س۴ ش۴/ ۶۳-۷۰؛ مقاله آقای دکتر صدیقی درباره بعضی از کهن‌ترین آثار نثر فارسی تا قرن ۴ق؛ مجله معهد المخطوطات العربیه ۵/ ۳۰۹٫
در فهرست دانشگاه نسخه‌ای از این کتاب یاد شده که به نوشته فهرست‌نگار، مولف آن غیاث‌الدین آن را برای ابوالغازی سلطان حسین بهادرخان معزالدین ساخته است. در نسخه ما و در دیگر فهرست‌ها و مراجع نامی از این غیاث‌الدین طبیب نیافتم. جز این که در ضمن کتب مرحوم ملک‌الشعرای بهار که اخیرا بدین کتابخانه انتقال یافته، در ضمن یک دفتر، رساله‌ای است در حساب نوشته ابواسحاق غیاث‌الدین کرمانی ار منشیان و محاسبان روزگار شاه طهماسب صفوی و او آن را به نام خواجه عبدالقادر کرمانی فرزند خواجه عبدالرشید (عالم‌آرای عباسی، ص۱۶۷) کرده است و قصیده‌ای درباره شاه طهماسب و خواجه مزبور سروده. اما آیا این غیاث‌الدین را با غیاث‌الدین مولف کتاب حاضر که به نوشته فهرست دانشگاه معاصر شاه سلطان حسین بوده می‌توان یکی دانست؟
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱در پشت نخستین برگ ش۱ دفتر، مقاله‌ای است در بیان وبا و احتراز از آن و نیز در آغاز دفتر چند یادداشت درباره نام کتاب از فکری سلجوقی دیده می‌شود.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه ۳۵۰۰-۳۵۰۲
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: کتابی‌ است در بیان زهرهای خوردنی و گزنده‌ها، دارای دو قسم:
صحافی شده در این جلد: موسیقی (رساله…)، ص ۴۶-۴۸٫
موضوع (اسم عام یا عبارت اسمی عام): پزشکی
تاریخ: ۲۰۱۳۱۱۲۴
محل و شماره بازیابی: ۱۷۴۲۸۴