توضیحات

در بی‌نظیر شرح احوال و نمونه شعری ۱۳۵ شاعر پارسی‌گوی هندی و ایرانی را از سال ۱۱۰۰ تا ۱۱۷۲ق (از آزاد بلگرامی تا یوسف بلگرامی) وجود دارد. افتخار هر جا فرصت را مناسب دیده، به نقد برخی اشعار و تذکره‌های معاصرینش پرداخته و به این طریق بر ادعای دقت نظر و صحت روش تحقیق خودش تأکید کرده است. برای نمونه وی در دفاع از نقدی که وارسته لاهوری (م۱۱۸۰ق)یه ید بیضا (اثر استادش آزاد بلگرامی) وارد کرده، اغلاطی چند از تذکره وارسته برشمرده و می‌گوید علت ناکامی وارسته در آثارش، نامسلمان‌بودن اوست و سپس از دلایل اعلام نسخ ید بیضا یاد کرده و گفته آزاد را در دیباچه سرو آزاد به عنوان مدرک ارائه می‌کند. همچنین در هنگام ذکر یک رباعی از میرعبدالجلیل بلگرامی با احتیاط به نقد تذکرهالمعاصرین اثر حزین لاهیجی پرداخته و می‌گوید: شاید وی در انتساب آن به غیرثقه اطمینان کرده است و در قدمی فراتر در چند سطر بعد می‌گوید: حزین به غلط مطلع غزلی از شهرت شیرازی را به محمدرضا اصفهانی نسبت داده است.

در این تذکره می‌توان اشارات تاریخی مختلفی را مشاهده کرد که مهم‌ترین آنها شرح کشته‌شدن صمصام‌الدوله شاهنوازخان و فرزندان او در سال ۱۱۵۱ ق است. افتخار در گزارش این رویدادها از مشاهدات خودش، کتاب مآثرالامرا و یاداشت‌های آزاد بلگرامی گرته‌برداری کرده است. تنها منبعی است که از تذکرۀ وارسته لاهوری، اثری که تاکنون هیچ نسخه‌ای از آن به دست نیامده، اطلاعاتی داده است. تنها منبعی است که از شاعری با عنوان «حکیم الحکما باهر» سخن گفته و نمونه شعر وی را ذکر کرده است. تنها منبعی است که از مؤلف نادرشاهنامه یا شاهنامۀ نادری، عارف طهرانی سخن گفته و بر اساس آن ثابت می‌شود که نویسنده آن میرزامحمدعلی عارف طهرانی است. بسیاری از دیوان‌هایی که وی دیده، تاکنون یافت نشده و برخی از اشعاری که در این تذکره آمده، در دیوان‌های به دست آمده، وجود ندارد.