شماره بازیابی: ۲۸۷۹
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭۱۰-۱۹۹۹۳‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: تذکره محمد شاهی/ از: بهمن میرزا فرزند عباس میرزا پسر و ولیعهد فتحعلی شاه قاجار.
کاتب: محمدحسن تبریزی.
تاریخ کتابت: ۱۲۴۹ق. (۲ سال پس از پایان تالیف).
قطع: رحلی. ۲۱*۳۳سم. ۴۴۲ص. ۲۱س.
یادداشتهای کلی: تذکره شعراء.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۳در عهد دولت معدلت مهد دارای دین پرور ولیعهد شاهنشاه تاجور، جهاندار عباس‌شاه جهان که بالد بد و تخت و تاج کیان، ادام الله دولته و خلافته این کتاب مستطاب تذکره محمد شاهی که از تالیفات امیرزاده اعظم نهمین فرزند دلبند ولیعهد شاهنشاه بهمن میرزا است بخامه کمین چاکر خدمتگذار محمدحسین تبریزی در دارالارشاد اردبیل در سنه هزار و دویست و چهل و نه صورت تحریر بپذیرفت.
یادداشتهای مربوط به عنوان و پدیدآور: بهمن میرزا در دیباچه آمیخته به نثری که برای این کتاب نوشته سبب تالیف آن را به تفصیل بیان داشته و خلاصه‌اش این است: «به هنگامی که در اردبیل به سر می‌برده و ولایت و حکومت (یا امارت نظام) آن شهر و مضافات آن را بر عهده داشته شبی برادر کوچکترش محمدشاه او را احضار کرده مورد التفات فراوان قرار می‌دهد و می‌گوید کتب تذکره شعرا مانند تذکره آذر و دولتشاه هیچ‌کدام حاصلی ندارند، چه باشد کسی تذکره‌ای نویسد و گزیده اشعار شاعران را در آن تذکره بگنجاند. بهمن میرزا این خدمت قبول کرده و بدون دستیار به فراهم آوردن آن مشغول شده و «تذکره محمد شاهی داده» نام.
که بس تذکره دیده‌ام زین و آن/ ز آذر ز دولت شه نکته دان
نه ز آنها کسی را بود حاصلی/ نه ز آنها شور شاد و خرم الی
چه باشد کسی کو بوجه حسن/ کند منتخب نظم اهل سخن
چو گفت این حکایت شه دادگر/ من از بهر این بستم کمر
فراغت چو می‌یافتم من زکار/ بشب ساعتی چند بی‌دستیار
بسی شعر کردم بوحه صواب/ ز دیوان هر شاعری انتخاب
… درین تذکره کس نشد یار من/ بجز خامه کان شد مددکار من
… بگفتا بود گوهر آبدار/ باسم محمد شه نامدار
در برخی از ابیاتی که در دیباچه آورده محمدشاه را ستوده و او را برادر و پدر و مادری و مهتر خود خوانده است.
تزئینات نسخه:صفحه اول دارای یک سرلوح مذهب و مرصع که در آن با گل و بوته نقاشی شده و در حاشیه پایین سرلوح سرلوح نام کتاب و مولف نوشته شده. آغاز رشته (دوم ص ۳۴۴) و رشته ۳ (ص ۳۵۶) سرسوره مذهب دارد. تمامی صفحات دارای منطقه و جدول آب طلایی و لاجورد است.
نوع کاغذ:فرنگی آهاردار.
تزئینات جلد:تیماجی.
رشته اول. شاعران متقدم.
رشته دوم. اشعار شاه و شاهزادگان و امیران و بزرگان دولت و احوال برخی از آنها.
رشته سوم. اشعار شاعران معاصر.
نام شاعران در این تذکره با رعایت ترتیب الفبا است در حرف اول تخلص است جز اسامی شاهزادگان شاعر (شاعران رشته دوم) که به ترتیب سال عمر و تقدم سن یاد شده‌اند.
بهمن میرزا پس از ذکر نام هر شاعر نخست ترجمه‌ای یک یا دو سطری از او و سپس ابیاتی را که از اشعار او برگزیده است می‌آورد.
مولف تذکره در آغاز رشته اول، ابیاتی از دیوان منسوب به حضرت مولی را برای تبرک آورده و ترجمه هر بیت را به نثر زیر آن نوشته.
(این ترجمه در نسخه ما قلم قرمز است).
بهمن میرزا با اینکه (چنان که از دیباچه پیداست) خود شاعر بوده و شعر می‌سروده، در هیچ یک از بخش‌های این تذکره از اشعار خود نیاورده است.
نام شعرایی در رشته اول یاد شده‌اند:
۱٫ اسدی. ۲٫ انوری. ۳٫ ابوالعلاء. ۴٫ ابوالفرج. ۵٫ اوحدی. ۶٫ ابواسماعیل. ۷٫ اهلی. ۸٫ انیسی. ۹٫ ابن یمین. ۱۰٫ آهی. ۱۱٫ امیرمحمدصالح. ۱۲٫ امیرهمایون. ۱۳٫ آذری. ۱۴٫ آصفی. ۱۵٫ اشرف. ۱۶٫ آقا حسین. ۱۷٫ امیدی. ۱۸٫ امیرصیدی. ۱۹٫ امام فخر رازی. ۲۰٫ آفتابی. ۲۱٫ ادهم. ۲۲٫ ابوالیاس. ۲۳٫ امیرخسرو. ۲۴٫ آذر. ۲۵٫ اسیری. ۲۶٫ انور. ۲۷٫ بهایی. ۲۸٫ بابا افضل. ۲۹٫ بدیع‌الزمان میرزا. ۳۰٫ بهرام میرزا. ۳۱٫ میرزا باقر. ۳۲٫ جامی. ۳۳٫ جمال‌الدین. ۳۴٫ خواجه حافظ. ۳۵٫ حالتی. ۳۶٫ حزنی. ۳۷٫ حسابی. ۳۸٫ حسن خان. ۳۹٫ حقیری. ۴۰٫ حیدری. ۴۱٫ حیرتی. ۴۲٫ حضوری. ۴۳٫ حیاتی. ۴۴٫ حاجت. ۴۵٫ خطایی. ۴۶٫ خواجو. ۴۷٫ خیام. ۴۸٫ خواجه محمد. ۴۹٫ دامی. ۵۰٫ داوری. ۵۱٫ داعی. ۵۲٫ درویش. ۵۳٫ دوقی. ۵۴٫ رحیمی. ۵۵٫ راغب. ۵۶٫ رهایی. ۵۷٫ راهب. ۵۸٫ رفیق. ۵۹٫ زینت. ۶۰٫ شیخ سعدی. ۶۱٫ سلطان التسر. ۶۲٫ سلیمی. ۶۳٫ سبحانی. ۶۴٫ سراج. ۶۵٫ سلمان. ۶۶٫ سنجان. ۶۷٫ سعید. ۶۸٫ شاه شجاع. ۶۹٫ شریف. ۷۰٫ شمس‌الدین. ۷۱٫ شفایی. ۷۲٫ شرقی. ۷۳٫ صبور. ۷۴٫ صباحی. ۷۵٫ صهبا. ۷۶٫ صافی. ۷۷٫ ضیاء. ۷۸٫ شاه طهماسب. ۷۹٫ طالب. ۸۰٫ طوفان. ۸۱٫ عطار. ۸۲٫ عنصری. ۸۳٫ عصار. ۸۴٫ میر عبدالحق. ۸۵٫ علاءالدوله. ۸۶٫ عشقی. ۸۷٫ عریان. ۸۸٫ عاشق. ۸۹٫ فردوسی. ۹۰٫ فصیحی. ۹۱٫ فنایی. ۹۲٫ فروغی. ۹۳٫ قراری. ۹۴٫ قیدی. ۹۵٫ کمالات. ۹۶٫ لوایی. ۹۷٫ مولوی رومی. ۹۸٫ مقیمی. ۹۹٫ معروف. ۱۰۰٫ معلوم. ۱۰۱٫ میرزا محمد. ۱۰۲٫ مختاری. ۱۰۳٫ شیخ محمود. ۱۰۴٫ میر محمد مومن. ۱۰۵٫ معزی. ۱۰۶٫ میرمقبول. ۱۰۷٫ ملا محتشم. ۱۰۸٫ میرزا محمدصادق. ۱۰۹٫ مشتاق. ۱۱۰٫ مهدی بیک. ۱۱۱٫ مهریز. ۱۱۲٫ مهستی. ۱۱۳٫ شیخ نظامی. ۱۱۴٫ ناصرخسرو. ۱۱۵٫ ناصری. ۱۱۶٫ نظیری. ۱۱۷٫ نظام. ۱۱۸٫ نوری. ۱۱۹٫ شیخ نجم‌الدین. ۱۲۰٫ ندیم. ۱۲۱٫ نیازی. ۱۲۲٫ میرزا نصیر. ۱۲۳٫ نورعلی شاه. ۱۲۴٫ هلالی. ۱۲۵٫ هاشمی. ۱۲۶٫ هلاکی. ۱۲۷٫ هاتف. ۱۲۸٫ هامی. ۱۲۹٫ یمینی. ۱۳۰٫ یحیی. ۱۳۱٫ یعقوب. ۱۳۲٫ یتیمی.
فهرست شاعران رشته دوم:
۱۳۳٫ شاهنشاه جهان «متخلص» به خاقانی. ۱۳۴٫ دولت. ۱۳۵٫ خسروی. ۱۳۶٫ شوکت. ۱۳۷٫ عادل. ۱۳۸٫ والا. ۱۳۹٫ شاپور. ۱۴۰٫ دارا. ۱۴۱٫ نواب امام ویردی میرزا. ۱۴۲٫ نواب محمود میرزا. ۱۴۳٫ نواب ملک قائم میرزا.
اسامی شعرای رشته سوم:
۱۴۴٫ اتابیک اعظم میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام. ۱۴۵٫ اشرف. ۱۴۶٫ اسدالله خان. ۱۴۷٫ افندی. ۱۴۸٫ آزاد. ۱۴۹٫ اکبر. ۱۵۰٫ اختر. ۱۵۱٫ اسیر. ۱۵۲٫ بینوا. ۱۵۳٫ بنده. ۱۵۴٫ بیدل. ۱۵۵٫ باقی. ۱۵۶٫ بیدل. ۱۵۷٫ میرزا تقی. ۱۵۸٫ میرزا حسین. ۱۵۹٫ میرزا حسین. ۱۶۰٫ حسرت. ۱۶۱٫ حریف. ۱۶۲٫ ملا حسینعلی. ۱۶۳٫ ملا حسن. ۱۶۴٫ خاوری. ۱۶۵٫ خرم. ۱۶۶٫ ذره. ۱۶۷٫ راوی. ۱۶۸٫ رضا. ۱۶۹٫ سرشار. ۱۷۰٫ سحاب. ۱۷۱٫ ساغر. ۱۷۲٫ شحنه. ۱۷۳٫ شایق. ۱۷۴٫ صبا. ۱۷۵٫ صافی. ۱۷۶٫ صبور. ۱۷۷٫ طوطی. ۱۷۸٫ طایر. ۱۷۹٫ طبیب. ۱۸۰٫ جناب میرزا عیسی ملقب میرزا بزرگ. ۱۸۱٫ قائم‌مقام. ۱۸۲٫ عندلیب. ۱۸۳٫ عالی. ۱۸۴٫ عاجز. ۱۸۵٫ فکرت. ۱۸۶٫ فردی. ۱۸۷٫ قابل. ۱۸۸٫ کوثر. ۱۸۹٫ کوکب. ۱۹۰٫ مایل. ۱۹۱٫ مفتون. ۱۹۲٫ مجمر. ۱۹۳٫ مذنب. ۱۹۴٫ منصور. ۱۹۵٫ نشاط. ۱۹۶٫ میرزا نصرالله. ۱۹۷٫ میرزا نظرعلی. ۱۹۸٫ نوا. ۱۹۹٫ نصیب. ۲۰۰٫ هما. ۲۰۱٫ واله.
این اسامی که یاد شد مطابق فهرستی است که بهمن میرزا خود در اول کتاب پس از دیباچه آورده اما این فهرست با مندرجات کتاب مطابقت کامل ندارند. چنانکه در رشته سوم شاعری را متخلص به عاجز یاد کرده که نام او در فهرست نیامده. در دیگر رشته‌ها مجال تتبع دست نداد.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ‏
یادداشتهای مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمایه های داخل اثر: ‏
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ‏ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۹۰۳-۳۹۰۶٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: این تذکره محمد شاهی در سه «رشته» تنظیم یافته بدین‌گونه:
تاریخ: ۲۰۱۳۰۱۱۵
محل و شماره بازیابی: ۱۶۶۸۴۴