توضیحات

کهن ترین ترجمه ها و تفسیرهای بازمانده از قرآن کریم به زبان فارسی، مربوط به اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری است. این کتاب ها از جهات مختلف حائز اهمیت بسیارند.

جنبه ای از اهمیت این کتب، اشتمال آنها بر بسیاری از لغات و ترکیبات نادر و کهن فارسی، ضمن آنکه ردّپای لهجه ی مفسّر یا مترجم یا کاتب، همراه با اختصاصات زبانی ویژه ای در این متون دیده می شود. بعضی از مصحّحان به سبب ناآشنایی با پاره ای از این خصوصیات، بعضی لغات را، به گمانِ نادرستی در حاشیه جای داده و در متن واژه ای دیگر را قرار داده اند.

از جمله ی این متون، ترجمه و قصه های قرآن است که تلخیص مخصوصی از تفسیر ابوبکر عتیق، معروف به سورآبادی(۳) است. کار استنساخ آن را در سال ۵۸۴ق، محمد بن علی بن محمد بن علی النیسابوری اللّیثی به پایان رسانده است. کاتب و ناسخ آن، به احتمال قوی، همان فراهم آورنده و تلخیص کننده ی آن است. ترجمه و قصه های قرآن(از روی نسخه ی موقوفه بر تربت شیخ جام) به سعی و اهتمام دو استاد در گذشته، یحیی مهدوی و مهدی بیانی، در دو جلد و در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی چاپ شده است. جلد اول، ۴صفحه فهرست مندرجات و ۵۹۵ صفحه متن، و جلد دوم، ۸۳۲ صفحه متن و۱ صفحه ترقیمه ی ناشر و۱۲ صفحه فهرست مندرجات دارد.

ضمن ارج نهادن به کوشش و زحمت مصحّحان دانشمند کتاب در شناساندن این متن ارزشمند، می توان در مواردی به روش تصحیح کتاب ایراداتی وارد کرد. صرف نظر از بعضی غلط های چاپی که به متن راه یافته است، موارد ایراد را به چند دسته می توان تقسیم کرد:۱٫ بعضی واژه ها مشمول برخی تحوّلات آوایی شده است و مصحّحان به سبب در نظر نگرفتن آن تحوّلات، به اشتباه واژه را به حاشیه برده اند.۲٫ تلفظ و کتابت و کاربرد برخی واژه ها تحت تأثیر ریشه کهن آنها، با تلفظ و کتابت و کاربرد امروزین متفاوت است و به سبب بی توجهی به ریشه ی کهن، صورت صحیح آنها به حاشیه منتقل شده یا یکنواختی درباره ی آنها رعایت نشده است.۳٫ بعضی بدخوانی ها یا غلط خوانی ها در نسخه به چشم می خورد.۴٫ برخی توضیحات مصححان نادرست به نظر می رسد. گاهی نیز متن بدون توضیح تغییر داده شده است، که البته آن تغییر نادرست است.در این گفتار به ذکر نکاتی چند در باب این کتاب بسنده شده است.

این نکته نیز شایان ذکر است که برای کشف قوانین حاکم بر برخی واژه های تحوّل یافته ی متن، از واژه های بعضی متون کهن دیگر، که قواعد آوایی یکسانی بر آنها و واژه های مورد نظر حاکم بوده است، بهره گرفته شده؛ بنابراین، بعضی از مباحث شرح و بسط بیشتری یافته است. اینک به توضیح نمونه هایی از این موارد می پردازیم.