شماره بازیابی: ۳۱۸ س
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‏‫۱۰-۱۱۰۱۵
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: ترسل یا منشآت [ نسخه خطی]/ از: معین‌الدین محمد زمجی اسفزازی هروی
تاریخ کتابت: ، تاریخ کتابت: قرن ۱۰ق.
قطع: ؛ ‏‫قطع: ۹*۱۴سم. ۲۲۳گ. ۱۵س. ؛ اندازه جلد: ۱۴*۲۰سم.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:آغاز در نسخه‌های بانکی‌پور و بادلیان و نسخه ما: چون رقم از مشک زنی بر حریر/ حمد الهی بنگار ای دبیر// فاتحه نامه بنام خداست/ ختم رسالت به کلام خداست// هر که بنامش سخن آغاز کرد/ خانه او را خرد اعزاز کرد// انشاء هر بنا و بناء هر انشاء حمد و ثناء خالقی لایق نماید که توقیع وقیع و انظروا کیف بدء الخلق… رقمی از قلم منشیان فرمان مطاع اوست.
یادداشتهای مربوط به عنوان و پدیدآور: مترسل متخلص به نامی (د: ۹۱۵ق.) و مولف روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات در ۸۸۷-۸۹۸ق.
سرگذشت نویسنده در دستورالوزراء (ص۳۰۰) و روضات الجنات (۱/ ۲۱۸) است.
تزئینات متن:عنوان زر و لاجورد و شنگرف، نشان شنگرف.
تزئینات نسخه:جدول زر و لاجورد.
نوع کاغذ:سفید.
تزئینات جلد:تیماج حنایی مقوایی.
نک: استوری، ۱/ ۳۵۵ و ۱۳۱۶؛ مشار، ۲۳۱۵، این منشآت را به نام سلطان حسین بایقرا (۸۷۸-۹۱۲ق.) و معتمدالسلطنه خواجه مجدالدین محمدبن خواجه غیاث‌الدین احمد خوافی وزیر و مشرف او درگذشته ۸۹۹ق. در راه مکه و جامی (۸۱۸-۸۹۸ق.) ساخته و در آن گفته است که من در ۸۷۳ق. به هرات رفته‌ام و از این وزیر رعایت دیده‌ام (دیباچه) او در روضات الجنات (۱/ ۲۱۸) از مرگ این وزیر یاد کرده است. او در ۸۷۶ق. متصدی پروانه و رسالت و سپس دبیر خواجه مجدالدین شده بود و گویا این ترسل را در ۸۷۶ و ۸۷۷ به نگارش درآورده باشد.
در آن یک مقدمه است و چهار منشا دارای چند فصل و یک خاتمه (نشریه، ۲/ ۴۴).
در حبیب السیر (جزو سوم جلد سوم، ص ۴۳۲ و چاپ تهران ۴/ ۳۴۸) از انشاء معین زمجی با عبارت «ترسلی مشتمل بر منشآت و مناشیر و مکتوبات در میان مردم مشهور است» یاد شده است.
سرگذشت او در دیباچه روضات الجنات در هر دو چاپ تهران در ۹- ۳۳۸ خ و کلکته در ۱۳۸۰ق. ( = ۱۹۶۱م.) و ذریعه (۹/ ۱۰۷۶ و ۱۱۶۵) و فرهنگ سخنوران (۵۵۵) و مجلس (ش ۲۲۹۸) هست.
در فهرست دیوان هند (ش ۲۰۴۱) از ترسل او نام برده و نسخه‌ای نشان داده شده است. در آستان قدس (۷/ ۲۴۹) از ترسلی گمنام نام برده شده که همین منشآت زمجی است.
در فهرست بانکی‌پور (۱۱/ ۳۴/ ۱۰۹۸، گ ۱۴۶پ – ۱۵۳ر) از رساله قوانین همین اسفزازی یاد شده که محمد اسحاق هم آن را دیده و گفته است که آن همین ترسل است و به گواهی آغاز آن و وصفی که از آن در این فهرست شده است همین ترسل می‌باشد. پس چهار نسخه از این ترسل تاکنون می‌‌شناسیم.
منشآت دیگری می‌شناسیم به نام منشاء الانشاء (محتوی نامه‌هایی به پادشاهان هند و آق قوینلو و پادشاه روم و مشایخ و شعرا و نویسندگان و دانشمندان) گردآوری شهاب‌الدین احمد خوافی منشی (شاگرد مصنف) در میانه‌های ج۱/ ۹۳۸ق. از منشآت کمال‌الدین عبدالواسع نظامی ثانی هروی منشی و شاعر زمان ابوسعید در هرات (۸۶۳-۸۷۵ق.) و یادگار محمدبن محمد بایسنقر ( ۸۷۵-۸۶۸ق.) (یادگار میرزا) و سلطان حسین بایقرا (۸۷۸-۹۱۲ق.) (فرهنگ سخنوران، ۲۸۱؛ ذریعه، ۹/ ۷۰۲؛ مجالس النفائس، ۹۹و ۲۷۶) به نام خواجه حسن امیربیگ فرمانروای عراق (روضات الجنات ج۲ فهرست نام‌ها).
ترسل عبدالواسع دو نسخه دانشگاه (۲/ ۱۹ و ۲۸۰ ش ۸۶۲ در ۱۸گ و ش ۲۲۸گ، ۲۷۲-۲۸۸ مورخ ۸۹۲ق.) شاید جزوی از همین کتاب باشد. در ذیل مجمع الانشاء (نشریه، ۲/ ۴۷) نیز در منشآت ادبیات (ص ۴۵۱) وی جز عبدالواسع منشی قرن ۱۱ق. است (ادبیات ص ۴۴۹ است).
در حبیب السیر (۴/ ۱۵۱ و ۳۳۹) و دستور الوزراء (ص ۴۲۴) آمده که کمال‌الدین عبدالواسع نظامی پسر جمال‌الدین مطهر باخرزی منشی ترسلی به نام دو شاگرد خود خواجه کمال‌الدین حسین و خواجه رشیدالدین عبدالملک پسران خواجه قوام‌الدین نظام‌الملک خوافی که همه در ذق ۹۰۳ق. کشته شده‌اند ساخته است و او با خواجه مجدالدین محمد نزدیک بوده است. همین عبدالواسع مقامات مولوی جامی دارد.
نک: تاشکند، ۳/ ۲۸۷٫
منشاء اول در مناشیر و احکا تفویض امور و مناصب و امثله و فرامین مطاعه علی حسب المراتب مشتمل بر سه فصل.
منشاء دوم در مکتوبات سلاطین و ایراد مکتوبات متنوعه محتوی بر صنایع عبارات و استعارات مخترعه مشتمل بر سه فصل.
منشاء سوم در جواب مکاتیب به طریق مرغوب و اسلوب غریب مشتمل بر سه فصل.
منشاء چهارم در انواع رقاع و مقدمات و ابداع اخوانیات متضمن صناع مستطاع مشتمل بر دو فصل.
خاتمه در ذکر بعضی رعایت گفتار و ایراد هر گونه لطائف آثار و بدیع اشعار.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق.
یادداشت عملیات: انجام افتاده.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: شماره ۲/ ج ۱، صفحه ۱۵۲-۱۵۴٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: چنین است فهرست مطالب ترسل زمجی (دیوان هند، ش ۲۰۴۱؛ نسخه مورخ ۱ محرم ۱۰۸۱ق. و دو نسخه سنا و آستان قدس فیلم ش ۳۴۱۲ و ۳۴۷۲ دانشگاه)؛ مقدمه در شرف این فن و ذکر بعضی آداب کتابت و اوقات و امکنه و مقامات آن از هر بابت مشتمل بر دو فصل.
موضوع (اسم عام یا عبارت اسمی عام): انشاء
تاریخ: ۲۰۱۵۰۷۲۶
محل و شماره بازیابی: ۱۱۱۳۷۱۸