شماره بازیابی: ۷۹/۲خ
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭۱۰-۲۳۷۵۸
زبان اثر: ۱۳۸
سر شناسه: ه‍روی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ی‍وس‍ف‌
عنوان و نام پدیدآور: جواهر اللغه/ از: محمدبن یوسف طبیب هروی طبیب (۱۰ق.)
کاتب: محمدصالح طبیب قزوینی فرزند حاج محمداسماعیل.
تاریخ کتابت: ۱۲۵۷ق.
نام خاص و کمیت اثر: ص ۴۲۴-۶۶۲٫
قطع: ‮رحلی کوچک. ‭۱۸‬*‭۲۹‬سم. ‭۶۶۲‬ص.‬
یادداشتهای کلی: این کتاب در فهرست نسخ دانشکده پزشکی که با تجدیدنظر در نشریه، ش۳، نیز در دانشگاه چاپ شده و فهرست‌نگار که کتاب‌شناسی این شرح قانونچه را از فهرست برلین نقل کرده چنین پنداشته که تمام این کتاب در ۳ فصل است.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۲و هو آخر الامراض الحاده فان التجربه قد شهدت ان بعد الاربعین قل مایاتی بحران دفعه قال تم تصنیفه علی ید العبد الضعیف… محمدبن یوسف الطبیب فی یوم الرابع من شهر شوال سنه اربع و عشرین و تسعمایه.
وضعیت استنساخ نسخه: رقم کاتب در ذیل هر دو شماره به خط نسخ موجود است.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق.
کلمات و لغات، با قلم قرمز و به خط ثلث نوشته شده و اغلاط فراوان دارد.
تزئینات نسخه:دارای ۲ کتیبه مذهب (ص۲ و ۴۲۲).
همه صفحات دارای جدول و کمند است.
نوع کاغذ:شکری آهار مهره اصفهانی.
تزئینات جلد:تیماجی قهوه‌ای.
نمی‌توان یقین داشت که نوشته‌های پیشین هروی همین جواهر اللغه است زیرا اولا جواهر اللغه خود تا حدی از ترتیب و نظم برخوردار است و همان‌گونه که قبلا اشارت رفت در ترتیب الفبایی فقط رعایت حروف اول شده و از نظر حرف دوم و سوم، کلمات، ترتیبی ندارد. ثانیا: به جز در ترتیب، تفاوت‌های دیگر نیز با بحر الجواهر دارد لغات و نام‌هایی دارد که در بحر الجواهر نیست و بالعکس الف ممدوده را اصلا ندارد نیز برخی دیگر از کلمات آن در این نیست، علاوه بر اینها کلمات موجود در هر دو کتاب نیز در جواهر اللغه با تفصیل بیشتر و با اختلافات دیگر تفسیر شده و دیباچه دو کتاب جز خطبه تا «و بعد…» اختلاف دارند، در دیباچه هر دو کتاب از کتاب‌های: شفا، قانون شروح قانون، قاموس، دستور، حاوی کبیر و صغیر، شروح حاوی، منهاج، جامع، تقویم، مجموع اللغه ینابیع، مهذب، المغرب، تاج، دیوان، نزهه‌الارواح، کتاب العین خلیل، صراح و استفادات شفاهی مولف از پزشکان معاصر خود به عنوان ماخذ یاد گردیده. اینک نمونه: تفاوت‌های دو کتاب در تفسیر لغت نخستین:
جواهر اللغه:
«الابط باطن المنکب و یکسر الباء یذکر و یونث و الجمع آباط و یقال له بالفارسیه بغل و الاباط مایلی الابط».
بحر الجواهر:
«ابط باطن المنکب و یکسر الباء یذکر و یونث ج اباط فارسیه بغل».
و نیز در حرف «ب» از جواهر اللغه سرگذشت بهمنیار شاگرد ابن سینا آمده و در بحر الجواهر نیامده. همچنین در حرف الف از این کتاب ترجمه ابوزکریا یحیی بن عدی را آورده و نوشته، «وی از فاضل‌ترین شاگردان ابونصر و دارای مولفات بسیار است و او کتب فارابی را شرح و مصنفات ارسطو را تلخیص کرده».
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه ۳۰۸۵-۳۰۸۶٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: مولف، نخست کتابی در تفسیر برخی از مفردات داروها و نام بیماری‌ها و اصطلاحات طبی و طبیعی و فلسفی و سرگذشت اجمالی برخی از دانشمندان و فلاسفه و پزشکان قدیم و جدید (به ترتیب الفبا در حرف اول فقط) نگاشت و در مقدمه آن از جلال‌الدوله ملک دینار با مدح و ستایش بسیار یاد و کتاب را بدو هدیه کرد و در ۹۲۴ق آن را به پایان رسانید پس از تاریخ مزبور (شاید در ۹۳۸ق.) کتابی دیگر به نام بحر الجواهر و به دستور ظهیرالدوله مشهور به امیر بیک وزیر تالیف کرد که از نظر موضوع روش و مطالب با این کتاب شباهت‌ها و مطابقت‌ها و نیز تفاوت‌های فراوان دارد. در مقدمه بحر الجواهر که چند بار چاپ شده گوید: «در گذشته کتابی در بیان غذاها، داروهای مفرد و مرکب و خواص هر یک، بیماری‌ها، اصطلاحات طبی و برخی از اسماء حکیمان به پارسی و تازی نوشتم اما با همه اصراری که دوستان داشتند، گرفتاری‌های زندگی مانع از آن گشت که نوشته‌های خود را مرتب سازم بخصوص که حوادث خراسان بکلی همه چیز را از خاطر برده دچار فراموشی ساخته بود تا اینکه ظهیرالدوله محمد مشهور به امیر بیک وزیر مرا به ترتیب و تهذیب و تنقیح آن نوشته‌ها مامور ساخت و من آن را با رعایت ترتیب در حرف اول و دوم بر طبق حروف الفبا مرتب ساختم و از حرف الف آغاز کردم».
صحافی شده با: شرح قانونچه/ شارح: گویا فاضل بغدادی۱۰۶۱۶۷۱
تاریخ: ۲۰۱۳۰۸۱۱
محل و شماره بازیابی: ۱۶۳۶۰۱