شماره بازیابی: ۱۷۹۴
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭۱۰-۲۴۷۵۶
زبان اثر: عربی
عنوان و نام پدیدآور: حاشیه محاکمات/ از: آقا حسین خوانساری ( -۱۰۹۹ق)
تاریخ کتابت: ، ۱۱۰۵ق.
قطع: ؛ وزیری.۱۵*۵/۲۴سم.۷۵۵ص.۲۳س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱آغاز دیباچه: الحمد لله واهب جمیع النعم و معلم المعارف و الحکم.خلق فاتقن و صور فاحسن ابدع خلق الاشیاء واحکم…
۱آغاز طبیعیات: قال المحاکم قد عرفت فیما سبق ان الاشاره الی آخره .ای الحکم المصدر بها فلا اشکال ح فی تعدیتها بالی فی قول الشیخ هذه اشارات الی اصول قوله فی الحاشیه ان فی تعریف احد المتضایفین لابدان یذکر الآخر هذا فی تعریفه الحدی مسلم و اما فی التعریف الرسمی فلا…
۲…قال الشارح و ههنا قد صرح بکون التذکره.لا ادری این هذا التصریح اذ لیس فی کلام الشیخ ما یتعلق بهذالامرسوی قوله و قد تعارف التعبیر من الخاطر و الذهن بالذکر کما یقولون فی الفارسیه «بیاد داشتم و بیاد مانده بود» و لو سلم ان الذکر فی کلام الشیخ هو التذکر المصطلح فلا یخفی انه ح یدل الکلام علی ان التذکر هو الحفظ فقط لا انه مرکب من حفظ و ادراک فثبت
۱آغاز الهیات: لا یخفی علی الناظر ان المذکور…لا یخفی ان کلام المحاکم لا یدل علی ان هذا النمط فی الوجود المطلق و فی بیان ان الوجودات الخاصه علل له…قوله لان المقول بالتشکیک …هذا و ان کان کذلک لکن الظاهر ان زعمهم ان الوجود مقول بالتشکیک…
۲…قال المحاکم او یتدافع فلا یتعلق به فلا تناسخ فیه اذیجوزان یدفع بعضها بعضا و یتعلق هی دونها فان قلت هذا لما کان مستلزما لتعطیل البعض و هو مناف لما علیه بناء الکلام…قلت تدافع الجمیع ایضا مستلزم للتعطیل…هذا آخر ما تیسرلنا من الکلام علی الشرح و شرح الشرح و حاشیه المحقق الشیرازی الباغنوی.
۳وقع الفراغ من تسویده یوم الخمیس احدی عشر شهر رمضان المبارک سنه ماه و خمس بعدالف من الهجره النبویه علیه الف الف الثناء و التحیه.
تزئینات متن:عنوان‌های «قال» و «قوله» با شنگرف نوشته شده است.
تزئینات نسخه:برگ‌های نسخه دارای جدول و کمند لاجورد و آب‌طلایی است.صفحه اول دارای سرلوحی است مرصع و مذهب و گل و بوته کاری…است.
نوع کاغذ:شبیه ترمه.
تزئینات جلد:تیماجی قرمز با حاشیه مشکی که در وسط آن یک ترنج دو گل و بوته کوبیده و سوخته کرده‌اند.
۲بر کنار برخی از صفحات حاشیه‌هایی از مولف با نشان «منه» دیده می‌شود.در برخی از صفحات کتاب سقطات متن در حاشیه به خط کاتب یا با خطی دیگر جبران گردیده است.
نک: ذریعه، ۶/۱۱۰-۱۱۱ و ۱۹۲؛ روضات الجنات؛ ریاض العلماء؛ اعیان الشیعه، ۲۷/۱۶۴؛ کشف الحجب و الاستار؛جامع الروات؛ نجوم السماء، ص ۱۱-۱۱۳؛ همین فهرست، ص ۱۶۶-۱۶۹؛ مصنفات ابن سینا، ص ۳۶؛ آثار و مولفات خواجه نصیر از مدرس رضوی، ص ۲۴۷٫
یادداشتهای مربوط به عنوان و پدیدآور: ‏ خوانساری در این کتاب دیباچه‌ای نوشته که بیشتر نسخه‌ها فاقد آن است و در ذریعه نیز بدان اشاره نشد و حتی نسخه‌ای که در زندگی خوانساری نوشته‌اند و اکنون در جمله کتب اهدایی طباطبائی که به کتابخانه مجلس موجود است نیز فاقد آن است.تنها یکی از نسخه‌های آن در این کتابخانه دیباچه‌ای دارد نظیر دیباچه حاشیه نخستین خوانساری بر الهیات شفا و خوانساری این تالیف خود را نیز به شاه صفوی (که در نسخه جای نام او سفید مانده و مسلما شاه سلیمان صفوی است) هدیه و از او با القاب و ستایش فراوان یاد کرده. و در ۱۰۷۱ق تالیف این کتاب را به پایان رسانیده.در ریاض و روضات و ذریعه و دیگر کتب تراجم تصریح نشده است که خوانساری بر تمام بخش‌های محاکمات و شرح اشارات حاشیه نگاشته و یا تنها بر الهیات و طبیعیات و بر منطق حاشیه ننوشته.نسخه‌هایی که من دیده‌ام طبیعیات و الهیات است تا آخر نمط هشتم و نمط نهم و دهم و منطق را ندارد.از دیباچه مذکور نیز استفاده می‌شود که به منطق محاکمات نظر نداشته است.خوانساری خود بر این کتاب حاشیه‌هایی نوشته که در کنار برخی نسخ با نشان «منه» آمده و فرزند وی آقا جمال نیز تعلیقاتی بر کتاب پدر خود نوشته که در کنار برخی از نسخه‌هایی که تا کنون دیده‌ام موجود است و در ذریعه نیز بدان اشارات رفته.خوانساری عبارت محاکمات را با عنوان «قال المحاکم» و عبارت خواجه نصیر را با «قال الشارح» و حاشیه میرزا جان را با «قوله فی الحاشیه» مشخص ساخته از متن اشارات نیز گاه فقراتی نقل کرده است.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱نسخه‌ای کامل است.این نسخه دیباچه خوانساری و حواشی آقا جمال را ندارد.نمط اول در ص ۲۵۵ پایان یافته و نمط دوم در ص ۳۶۱ و نمط سوم در نیمه ۴۶۵ در ص ۴۶۴ و ۴۶۵ سطرها کوچک‌تر و در وسط قرار گرفته نمط چهارم ( = الهیات) پس از ۲ ص-۴۶۸-آغاز می‌گردد و در این فاصله ۲ صفحه سفید گذارده شده.نمط چهارم در ۵۲۷ نمط پنجم در ۶۰۲ نمط ششم در ۶۹۱ و نمط هفتم در ص ۷۴۹ پایان یافته است.در پایان نمط‌ها خاتمه یافتن آن و شماره نمط بعد ذکر شده است.
مشخصات اثر: شکل و سجع مهر:
متن یادداشت: بر پشت نخستین برگ چند یادداشت و مهر موجود است و از آن جمله یادداشتی است از عطا‌ء الدوله حسینی و نقش مهر آن «محمد عطاء الله الحسینی» است.چند مهر کوچک و مربع نیز هست که نقش آنها به درستی خوانده نمی‌شود.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۳۵۸-۲۳۶۰٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: حاشیه بر شرح اشارات طوسی و المحاکمات بین شرحی الاشارات قطب رازی ( -۷۶۶ق) دو حاشیه نگاشته، حاشیه نخست ناظر شرح خواجه نصیر طوسی و محاکمات قطب رازی و حاشیه باغنوی بر محاکمات است چون محقق سبزواری این حاشیه را دیده و خرده‌گیری‌ها کرده خوانساری حاشیه‌ای دیگر بر محاکمات نگاشته و خرده‌گیری‌های سبزواری را پاسخ گفته این حاشیه دوم ریاض العلماء یاد کرده و در ذریعه به نام حاشیه شرح اشارات آمده و به نسخه‌ای از آن اشارات نرفته.جامع الروات از این دو حاشیه خوانساری بدین گونه یاد کرده: یکی حاشیه بر شرح اشارات و دیگری حاشیه سبزواری بر شرح اشارات.(اردبیلی درباره حاشیه اول و دوم خوانساری بر الهیات شفا نیز همین گونه سخن گفته و دومین را حاشیه بر حاشیه سبزواری نام داده.نک: ص ۱۶۶-۱۷۰٫مولف دانشمند الذریعه الی تصانیف الشیعه این کتاب را دوبار معرفی کرده است یک بار به عنوان: حاشیه بر محاکمات.نگارنده عنوان دوم را از آن رو ترجیح داد که مولف خود در آغاز کتاب عبارت کتاب محاکمات را متن و موضوع سخن قرار داده است.در الذریعه آمده است: چندین نسخه از این کتاب در کتابخانه‌های شیخ علی کاشف الغطاء، استامبول و تقوی (تهران) کتابخانه تستریه (نجف) و یک نسخه در کتابخانه صدر (کاظمین) موجود است و نسخه اخیر دارای حاشیه‌هایی از فرزند مولف- آقا جمال خوانساری- است. کتابی که جای سخن ماست حاشیه نخستین خوانساری است زیرا در این حاشیه نظری به حاشیه سبزواری نداشته و در دیباچه آن نیز از حاشیه‌ای دیگر سخن نرفته و حال آنکه اگر حاشیه دوم بود در آن از نخستین یاد می‌کرد.
موضوع (اسم عام یا عبارت اسمی عام): فلسفه
تاریخ: ۲۰۱۲۱۰۱۸
محل و شماره بازیابی: ۱۲۷۹۲۳