توضیحات

درباره ى صادق هدایت بسیار خوانده و شنیده ایم. تحلیل گران نیز هر یک زوایاى مختلف داستانهاى او را تحلیل کرده اند. اما از آنجا که هدایت جزء نویسندگان ماندگار تاریخ ادبیات ایران و جهان است، همچنان گوشه هاى تازه اى در داستانهایش یافت مى شود که باز هم نیاز به یک بازنگرى و تحلیلى دیگر دارد. این مهم را بدون آنکه شباهتى به تفسیرها و توجیهاتى که تا کنون در مورد هدایت شده، داشته باشد، محمود کیانوش شاعر، نویسنده و پژوهشگر به عهده گرفته است.
محمود کیانوش در کتابى با عنوان زن و عشق در دنیاى هدایت به بررسى زن در نوشته ها و نانوشته هاى مى پردازد. کیانوش مى گوید: در زندگى هر مردى چهار زن وجود دارد. مادر، خواهر، همسر و دختر. هدایت در داستانهایش بزرگترین جاى خالى را به مادر داده است. در بوف کور مى نویسد: عمویم پیرمردى بود قوزکرده، عباى زرد پاره اش روى دوشش بود، پلکهاى ناسور سرخ و شکرى داشت.

یک شباهت دور مضحک با من داشت. مثل اینکه عکس من روى آینه دق افتاده باشد. من همیشه شکل پدرم را پیش خودم همین جور تصور مى کردم. هدایت در واقع در این نانوشته پدر را غصب کننده ى مادر مى داند.

فضاى داستانها از حضور مادر در مقام «صاحب بهشت کودکى انسان» خالى است و در این جاى خالى است که مردهاى کودک مانده ى طبقه ى مرفه یا اشراف با عقده هایشان سرگردانند و خودکشى یا معشوق کشى و یا هردوکشى مى کنند. نکته ى جالبى که دیگران هم به آن اشاراتى کرده اند و شایعاتى نیز در کنار آن ساخته اند، وجود زن به عنوان معشوق در زندگى واقعى و در داستانهاى هدایت است.

کیانوش مى گوید، از نظر هدایت زن با زیبایى اش وقتى پرستیدنى است که دست نیافتنى باشد. چنانکه معشوقه در غزل کلاسیک دست نیافتنى است. بنابراین عشق در رمانهاى او «عشق غزلى» است. مولوى مى گوید: گفتید یافت مى نشود، جسته ایم ما / گفت آنکه یافت مى نشود، آنم آرزوست.

یعنى آنچه دست یافتنى است خواستنى نیست. داش آکل یکى دیگر از این نمونه هاست. جوانمرد وکیل و وصى حاجى، عاشق دخترى در پشت پرده با دو چشم سیاه گیرا مى شود و سرانجام بر سر آن دو چشم سیاه جان مى بازد. اما به دختر دست نمى یابد. آه از آن نرگس جادو که چه بازى انگیخت / واى از آن مست که با مردم هشیار چه کرد! زن اثیرى و لکاته در بوف کور نیز حکایت از همان خواستنى هاى دست نیافتنى دارد.