شماره بازیابی: ۳۳۵۱/۱
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭۱۰-۲۰۶۸۸‬‬
زبان اثر: عربی
عنوان و نام پدیدآور: شرح حکمه العین/ علی بن فضل‌الله فومنی گیلانی (قرن۱۱ق)
تاریخ کتابت: قرن۱۲ .
نام خاص و کمیت اثر: ص ۴۶ -۱۳۵٫
قطع: ‮نیم خشتی. ‭۱۳‬*‭۲۲‬سم. ‭۱۴۸‬ص. ‭۲۱‬ و ‭۱۹‬س.‬
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱الحمدلله رب العالمین… اما بعد فیقول اضعف عبادالله… علی بن شیخ فضل‌الله الجیلانی الفومنی الزاهدی لاالتمس منی اخوان الدین… بان نبین بعض اشکالات شرح حکمه العین و حواشیه علی الوجه المبین یجب لحصل الیقین… مشیرا الی حلها و نقدها و ردها حتی لامجال للانکار بعدها… قال الشارح اما بعد حمدالله و فیه اشعار بانه حمدالله اولا… .
۲انجام موجود: … و الاول مختارنا فی حاشیتنا فی شرح الشفا لاستادنا قدس الله روحه مع ایرادات و تحقیقات قررناها و لا مزید علیها و ان شئت فلتطلبها.
تزئینات متن:عنوان شنگرف.
نوع کاغذ:اصفهانی آهار مهره شده.
تزئینات جلد:تیماج قرمز.
جلد مندرس بدون مقوا است.
ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۴۴۸۵-۴۴۸۶٫
و شیوه فومنی (بر طبق توضیح خود او در حاشیه صفحه اول) آن است که اگر جای اصلی آن فقره حاشیه را بداند بنام آن تصریح می‌کند و اگر جای اصلی حاشیه را نداند آن فقره را با عنوان «نقل عن المحشی» می‌آورد مانند این فقره در آنها قال ذوات العقول و لم یعقل فاطر العقول لئلا یتوهم» که قبلا بدان اشارت رفت و متعلق به صدر شرح بخاری است.
در فهرست الهیات نسخه‌ای از حاشیه بر حاشیه سید شریف بر حکمه العین از ملا علی گیلانی یاد شده.
نسخه مزبور ظاهرا همین تنها دو برگ از همین حاشیه است. حاشیه‌ای نیز بر شفا به نام حل اعضالات فصل ابطال التکافومن کتاب الشفاء از این فومنی با ش ۶۴/ ۲۹۳ج در الهیات هست که به نوشته فهرست در آن از «استادنا و استادالبشر و العقل الحادی عشر» یاد شده و در ۱۰۶۰ق پایان یافته. در نسخه حاضر نیز چنان که اشارت شد از شرح شفاء استاد خود یاد کرده (این استاد یا سید احمد عاملی و یا مولی صدر است هر چند عنوان استادالبشر و عقل حادی عشر غالبا بر داماد اطلاق می‌شود). در هر صورت چنین پیداست که فومنی علاوه بر حل اعضالات، حاشیه‌ای دیگر بر شرح شفاء اشعار خود دارد که مانند دیگر مولفات او در هیچیک از مدارک (ذریعه و جز آن) دیده نشد.
در الهیات و دانشگاه و ادبیات علاوه بر حاشیه حکمه العین (کتاب حاضر) این رساله‌ها از فومنی هست:
۱٫ رساله فی ابطال الخلاء – که حاشیه و نقد شرح تجرید قوشچی است و ناظر به حواشی دوانی و باغنوی است و فومنی در ۱۰۹۱ق آن را ساخته. نسخه‌ای از این رساله در ادبیات (مجموعه کرمانی) هست که (به نقل فهرست) در ۱۰۹۱ق آن را ساخته. نسخه‌ای از این رساله در ادبیات (مجموعه کرمانی) هست که (به نقل فهرست) در ۱۰۹۱ق و به دستور «مولانا ابن استادنا نظام المله و الدین» نوشته است. (ش ۱/ ۱۸۹) (مجموعه امام جمعه کرمان در دانشکده ادبیات).
۲٫ پاسخ علی بن شیخ فضل‌الله گیلانی به پرسش یکی از بزرگان گیلان. (این رساله فارسی است به نوشته فهرست نگار، فومنی در این رساله از رساله الامامه خود یاد کرده است).
۳٫ شرح این بیت مشکل مولوی: کورکورانه مرو در کربلا…. این رساله نیز پارسی است (ش ۲/ ۲۹۲ الهیات و ۱۰/ ۳۲۳۸ دانشگاه).
۴٫ حل اعضالات… – عربی که فومنی آن را در صفر ۱۰۶۰ق پس از بازگشت از مکه و مدینه به اصفهان در مدرس خود تالیف کرده است. (ش ۶۴/ ۲۹۳).
۵٫ توفیق التطبیق عربی که شیراز در ۱۰۷۰ق ساخته شده و به نوشته فهرست الهیات در ۱۳۷۲ق از روی نسخه ملک و نسخه لیتون در مصر چاپ شده.
۶٫ رساله در بیان اراده الله، فارسی، در یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه که در ۱۰۶۹ق تالیف شده.
۷٫ اثبات وحده الواجب در نقل و رد شبهه منسوب به ابن کمونه (ش ۱۱/ … دانشگاه). ملاحظه آثار و مولفات فومنی نشان می‌دهد که وی از ۱۰۶۶ – ۱۰۹۰ به تالیف آثار خود اشتغال داشته است.
و نیز پیداست شاگرد صدرا یا داماد بوده و شمساء گیلانی را همزمان خود خطاب می‌کرده و تا این زمان جز این، اطلاعی از او به دست نیاوردم و نام او را در مراجع و کتب تراجم ندیدم. چنین پیداست که از خاندان زاهدی گیلان بوده که حزین لاهیجی نیز از آن خاندان است.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نسخ.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۲بیشتر صفحات نیمه اول دفتر محشی است.
یادداشت عملیات: کنار ۱۰ برگ اول و برگ آخر وصالی شده و به نوشته‌ها آسیبی نرسیده.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: نک: الهیات، ص ۱۹۸ – ۱۹۹ و ۲۰۳ – ۲۰۴ و ۵۱۷؛ ادبیات مجموعه امام جمعه کرمان، ۳۲، ۶۷ و ۸۷؛ دانشگاه، ۳/ ۱۳۸؛ و نیز ش ۱۰/ ۳۲۳۸٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: وی این شرح را بر حکمه العین کاتبی و شروح و حواشی آن نگاشته، عبارت حکمه العین را با «قال المصنف» یاد کرده و از شرح میرک و حاشیه میرزا جان و سید شریف هر جا آورده نام برده است. فومنی در این حاشیه بیشتر به حاشیه سید شریف نظر دارد و درباره آن دقت و تحقیق کافی به عمل آورده است، او می‌گوید برخی از حواشی سید را که متعلق به شرح مطالع و دیگر کتاب‌ها بوده در حواشی او بر شرح حکمه العین وارد ساخته از جمله فقره‌ای که در آغاز برخی از نسخ حاشیه سید هست و بسیار مورد نظر و تحقیق قرار گرفته متعلق به اولین جمله شرح میرک: الحمدلله فاطر ذوات العقول… است.
صحافی شده با: شرح حکمه العین/ میرک بخاری، محمد بن مبارک شاه۵۰۱۷۵۴
تاریخ: ۲۰۱۳۱۰۲۰
محل و شماره بازیابی: ۱۷۸۲۳۰