توضیحات
شرح نصاب الصبیان
شماره بازیابی: ۳۵۵۵/۱
شماره مدرک کتابخانه مجلس: ۱۰-۳۴۶۹۹
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: شرح نصاب الصبیان [نسخه خطی]
کاتب: عبدالجلیل بن ملا عبدالجمیل شافعی رفاعی.
تاریخ کتابت: ۱۱۳۰ق.
نام خاص و کمیت اثر: ص ۱ – ۳۹۲٫
قطع: وزیری. ۱۶*۲۵سم. ۴۷۶ص. ۱۸۰س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱(در اواسط شرح دیباچه نصاب): اداء معنی اول میدهد زیرا که محسود دائما عزیز است و اما حفد چون مجهول بود ادای معنی ثانی بر عکس میدهد زیرا که محفود بمعنی مخدوم است و خواری از آن مستفاد نمیشود… بسط، مردم اهل هنر و فضل دائما محسود باشند و مردم جاهل فرومایه را حاسد نباشد… .
۲… و بهم رسیدن آدم و حواء در کوه عرفات در تفاسیر مشهور و مسطور است و الحمدلله وحده علی الاتمام… عدد اللیالی و الایام.
۳تم الکتاب… علی ید الفقیر… عبدالجلیل بن منلا عبدالجمیل الشامی اصلا و البغدادی منشا و مولدا و الحنفی مذهبا و الرفاعی طریقه… سنه ۱۱۳۰٫
نوع کاغذ:شماره اصفهانی و بقیه سمرقندی شکری.
تزئینات جلد:تیماجی صفری قهوه‌ای.
بیشتر برگ‌های قسمت کهنه دفتر وصالی شده و مندرس است.
شیوه این شرح چنین است که پس از نقل هر یک بیت از نصاب (یا یک واژه یا جمله از دیباچه) نخست با عنوان «شرح» به ترجمه تمام بیت و آنگاه تجزیه و ترکیب و اشتقاق اجزاء بیت و سپس ذیل چند «بسط» به شرح و تفصیل نکات ادبی و تاریخی متناسب با مضمون بیت پرداخته است.
این کتاب با شرح بیت زیر (که از زوائد بر نصاب فراهی است) پایان یافته است شعر این است:
ناس و انس و اناس آدمیان/ پدر و مادر آدم و حوا
مولف در ذیل بسط (اول) شرح این بیت (از قطعه ۴):
عقار و قهوه و راح و مدام و قرقف می/ کمی دلاور و فارس سوار و صید شکار
به مناسبت تشابه لفظی با فارس به معنی سوار که در بیت آمده از اقلیم فارس و تاریخ تالیف یاد کند و گوید: «اکنون شهر بزرگ او شیراز است و در این ایام که سنه تسع عشر و ثمانمایه است از اختلاف فرزندان امیر تیمور خرابی تمام بدو دست داده امید است که بخیر خواهد انجامید».
از مولف این شرح تا این زمان جز همین اطلاع اندک ندارم که در ۸۱۸ق می‌زیسته و از اهل سنت بوده (به گواهی قرائن موجود).
حدایق الحقائق/ شرف‌الدین حسن بن محمد رامی تبریزی، ص ۴۳۹ – ۴۶۲٫
رساله عروض و قافیه/ ابوالعلاء، ص ۴۶۳ – ۴۷۶٫
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نسخ.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱پشت برگ‌های نخستین ش ۱ – ۴ و بر پشت برگ آخر دفتر نوشته‌های پراکنده دیده می‌شود.
یادداشت عملیات: ش ۱ و ۳ از آغاز ناقص است.
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: شرح است بر نصاب ابونصر فراهی و در آغاز قرن ۹ق (در حدود ۸۱۹ق) تالیف شده و در فرهنگ‌نامه‌ها (از آقای علی‌نقی منزوی) نیامده.
صحافی شده در این جلد: معیار جمالی – بدیع/ شمس فخری، ص ۳۹۴ – ۴۳۸٫
تاریخ: ۲۰۱۴۰۱۱۱
محل و شماره بازیابی: ۱۷۸۳۸۰
معیار جمالی= بدایع الصنایع(شمس فخری (قرن ۸ق))
شماره بازیابی: ۳۵۵۵/۲
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR۱۰-۳۴۷۰۰
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: معیار جمالی= بدایع الصنایع/ شمس فخری (قرن ۸ق)
کاتب: درویش محمد.
تاریخ کتابت: از قرن ۹ یا اواخر قرن ۸ق.
نام خاص و کمیت اثر: ص ۳۹۴ – ۴۳۸٫
قطع: وزیری. ۱۶*۲۵سم. ۴۷۶ص. ۱۸۰س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱احمدالله علی نظام بدایع صنایعه… اما بعد بر رای عالم آرای ارباب… اولوالالباب… مبین و معین… .
۲دوش بودم با خیالش غیرتم گفت ای کجج/ حضرت سلطان گدا بر نتابد بیش از این
ختم الکلام فی هذا المقام علی حسن الختام… واضعا فها السلام.
۳حرره العبد الضعیف المذنب.
نوع کاغذ:شماره اصفهانی و بقیه سمرقندی شکری.
تزئینات جلد:تیماجی صفری قهوه‌ای.
نک: مجلس، ۲۸۵۶ و ۱/ ۳۲۵۶ و ۳/ ۳۲۵۶٫
در آغاز این فن، از حدائق السحر رشید وطواط یاد و از آن بدین گونه خرده‌گیری کند:
«اما بعضی صنایع را که مقصد اعلی… است متذکر نشده و به امثله و شواهد، اشعاری آورده که بعضی از آن به ابنای این زمان مهجور و غیر متداول است و قبولیت آن بر طباع و اذهان متعذرچه هر زمانی مقتضی اصطلاحی است».
وی سپس می‌گوید: رشید وطواط می‌‌خواسته است کتابی «محیط بر جمله اوصاف شعر» بسازد و توفیق نیافته است. وی این کتاب را پس از تتبع در کتاب‌های دلائل الاعجاز، اسرار البلاغه، تکلمله الصناعه، مفتاح العلوم، تبیان، تلخیص، و (بدیعیه) صفی‌الدین حلی «و بر نهج و نسق کتب مذکوره» نوشته است و در وصف کوشش فراوان خود گوید.
بدانی در اینجا اگر بنگری/ چه جانم داده‌ام تا تو جان پروی
شمس فخری در دیباچه تصریح می‌کند که برای شاهد همه جا از سروده‌های خویشتن آورده مگر «بیتی چند از ابیات دلاویز آن حضرت (مقصود ابواسحاق اینجو است که معیار جمالی را به نام او ساخته و ابیات شواهد موشح به القاب او است) که اشعار این فقیر به القاب همایون او موشح و مزین است و این ضعیف را به جواب مشرف فرموده‌اند… چه این فقیر را که از غایت اخلاص… و اتحاد با جناب او غیریتی متصور نبود».
این بخش از معیار جمالی دارای ۶۳ باب (در نسخه حاضر در دیباچه شصت و هفت یاد شده اما ۶۳ باب بیش ندارد) مشتمل بر یکصد و پنجاه نوع از صنایع بدیعی است باب اول در حسن مطلع و باب ۶۳ در حسن ختام.
در دانشگاه نسخه‌ای است از این بدایع الصنایع با ش ۷/ ۳۴۴۶ که در فهرست، تعداد ابواب و دیگر خصوصیات آن یاد نشده جز اینکه «شواهد از ابیات قوامی مطرزی یا مولف است» و در نسخه ما درست بر خلاف این موضوع تصریح شده غلام‌رضا حیران یزدی شاعر قرن ۱۳ق این فن و فن عروض معیار جمالی را تلخیص و تحریر کرده (ش ۱/ ۳۲۵۶ و ۳/ ۳۲۵۶ این کتابخانه).
وضعیت استنساخ نسخه: (رقم بدون تاریخ کاتب در ذیل ش ۲ و ۳ دیده می‌شود).
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق کهن.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱پشت برگ‌های نخستین ش ۱-۴ و بر پشت برگ آخر دفتر نوشته‌های پراکنده دیده می‌شود.
یادداشت عملیات: بیشتر برگ‌های قسمت کهنه دفتر وصالی شده و مندرس است.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۴۶۹۴-۴۶۹۵٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: این کتاب فن سوم از معیار جمالی در صنایع بدیعی است و بدین مناسبت نام اختصاصی این بخش را «بدایع الصنایع» کرده است.
صحافی شده با: شرح نصاب الصبیان۱۰۷۰۵۶۹
عنوانهای گونه گون دیگر: بدایع الصنایع
تاریخ: ۲۰۱۴۰۱۱۱
محل و شماره بازیابی: ۱۷۸۳۸۰
حدایق الحقائق(شرف‌الدین حسن بن محمد رامی تبریزی (-۶۹۵ق))
شماره بازیابی: ۳۵۵۵/۳
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR۱۰-۳۴۷۰۱
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: حدایق الحقائق/ شرف‌الدین حسن بن محمد رامی تبریزی ( -۶۹۵ق)
کاتب: درویش حسن.
تاریخ کتابت: از قرن ۹ یا اواخر قرن ۸ق.
نام خاص و کمیت اثر: ۴۳۹ – ۴۶۲٫
قطع: وزیری. ۱۶*۲۵سم. ۴۷۶ص. ۱۸۰س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: ۱آغاز موجود در نسخه: ترکیبی کند از نظم یا از نثر که از حروف منقوط مجرد باشد مثال نثر حسام او ساعد ممالک را سوار… .
۲… مانند نسخه شماره ۱/ ۲۸۸۶ (اما در اثر صحافی بدرستی خوانده نمیشود.
۳تمت الرساله الموسومه بحقایق الحدائق علی ید العبد المذنب درویش محمد.
نوع کاغذ:شماره اصفهانی و بقیه سمرقندی شکری.
تزئینات جلد:تیماجی صفری قهوه‌ای.
ش ۱ و ۳ از آغاز ناقص است.
نک: مجلس، ۳/ ۶۶س – ۱۳۷۶۲ – ۸۷۵؛ ادبیات، ۲۰۴؛ ذریعه، ۶/ ۲۸۴٫
وضعیت استنساخ نسخه: (رقم بدون تاریخ کاتب در ذیل ش ۲ و ۳ دیده می‌شود).
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق کهن.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱پشت برگ‌های نخستین ش ۱-۴ و بر پشت برگ آخر دفتر نوشته‌های پراکنده دیده می‌شود.
یادداشت عملیات: بیشتر برگ‌های قسمت کهنه دفتر وصالی شده و مندرس است.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۴۶۹۴-۴۶۹۵٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: شرف رامی این کتاب را در دو بخش ۵۰ باب و ۱۰ باب نوشته و نسخه حاضر از بقیه باب ۳۵ تا آخر کتاب است و کاتب نام کتاب را سهوا حقایق الحدائق نوشته است.
صحافی شده با: شرح نصاب الصبیان۱۰۷۰۵۶۹
عنوانهای گونه گون دیگر: بدایع الصنایع
تاریخ: ۲۰۱۴۰۱۱۱
محل و شماره بازیابی: ۱۷۸۳۸۰
رساله عروض و قافیه(ابوالعلاء)
شماره بازیابی: ۳۵۵۵/۴
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR۱۰-۳۴۷۰۲
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: رساله عروض و قافیه/ ابوالعلاء
کاتب: درویش محمد.
تاریخ کتابت: از قرن ۹ یا اواخر قرن ۸ق.
نام خاص و کمیت اثر: ص ۴۶۳ – ۴۷۶٫
قطع: وزیری. ۱۶*۲۵سم. ۴۷۶ص. ۱۸۰س.
آغاز، آغازه، انجام، انجامه: آغاز:آغاز رساله: دادست مرا خدای توفیق/ چون صبح دمم بمهر تصدیق// مفعول و مفاعلن فعولن/ داناست ابوالعلا بتحقیق
وضعیت استنساخ نسخه: (رقم بدون تاریخ کاتب در ذیل ش ۲ و ۳ دیده می‌شود).
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق کهن.
نوع کاغذ:شماره اصفهانی و بقیه سمرقندی شکری.
تزئینات جلد:تیماجی صفری قهوه‌ای.
نک: مجلس، ۲۸۵۶ و ۱/ ۳۲۵۶ و ۳/ ۳۲۵۶٫
وی در رباعیات گاه خود را شاه سریر سخن، شاه جهان فضلا، نمک خمیر شاعری و یا با جملاتی دیگر تفاخرآمیز خوانده تعداد رباعیات ۳۴ و تعداد مفردات ۴٫
در تعریف بحر رمل گوید:
بدانک چابک سواران سخن را بحر رمل و اوزان او میدان گاه گشاده است و جلوه جای خوش است و رمل از روی لغت به شتاب رفتن را گوینده و از این بحر دو وزن ملایم طبع خیزد اول رمل مثمن سالم (مثال):
بس که هر ساعت کند باد صبا عنبر فشانی/ خاک بستان روح پرور شد ز آب زندگانی// فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن/ بوالعلا شاهست یابی شاهی از وی جاودانی
در آغاز بخش عروض (ص… دفتر) گوید: بدانک عروض میزان شعر است که بدان صحیح از مکسور توان دانست.
در آغاز قافیه گوید: بدانک قافیه از پس در آمدن باشد و هر آئینه دو حرف یا سه چهار یا پنج حرف که در آخر شعر آید… بدانکه نام قوافی هشت است…
در پایان رساله از شعری که «در شروان جهت اسکندر محمودآبادی غفرالله له گفته بوده یاد کرده است پشت برگ آخر (که شاید صفحه آخر رساله باشد) عیوب قوافی به صورت چلیپا و غیر منظم نوشته شده برای مثال شایگان این شعر را از کمال اسماعیل آورده است:
گر چه عیب بیت باشد شایگان در قافیه/ شایگانی را که من آرم در آن عیبی بدان// زانک این قدرت مرا باشد اگر خواهم نهم/ گنج باد آورد معنی در حروف شایگان
و زیر آن به قرمز با همان قلم نوشته «تمت کتاب العروض بعون الله الملک الوهاب».
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱پشت برگ‌های نخستین ش ۱-۴ و بر پشت برگ آخر دفتر نوشته‌های پراکنده دیده می‌شود.
یادداشت عملیات: بیشتر برگ‌های قسمت کهنه دفتر وصالی شده و مندرس است.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۴۶۹۴-۴۶۹۵٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: نخست ۵ دو بیتی است در قاعده تقطیع و بیان اوزان و بحور و زحافات شعر هر رباعی در ذیل عنوان یکی از بحرها و گاه پس از رباعیات تحقیق در فن عروض و تقسیمات و تعلیم شیوه تقطیع، و پس از آن فن قافیه به نثر با درج شواهد منظوم از سروده‌های مولف نام بوالعلا در اکثر رباعیات و ابیات شاهد تکرار می‌گردد.
صحافی شده با: شرح نصاب الصبیان۱۰۷۰۵۶۹
عنوانهای گونه گون دیگر: بدایع الصنایع
تاریخ: ۲۰۱۴۰۱۱۱
محل و شماره بازیابی: ۱۷۸۳۸۰
دیدگاهی دارید؟