شماره بازیابی: ۳۹۹۸
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‮‭۱۰-۳۶۵۹۹‬‬
زبان اثر: عربی
عنوان و نام پدیدآور: کتاب الحروف/ ابونصر فارابی
تاریخ کتابت: قرن ۱۱ق.
قطع: ‮رقعی. ‭۱۲‬*‭۲۲‬سم. ‭۲۳۲‬ص. ‭۲۰‬س.‬
یادداشتهای کلی: این کتاب مهم فارابی در منطق با کوشش و تصحیح دکتر محسن مهدی از روی نسخه ش۳۳۹۲ دانشگاه (تنها نسخه در وقت چاپ) در مطبعه دارالشرق بیروت به چاپ رسیده است.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:شکسته نستعلیق.
نوع کاغذ:اصفهانی شکری رنگ آهار مهره شده.
تزئینات جلد:تیماجی زرشکی.
۱حاشیه در حکمت مولا میرزا جان بر امور عامه و در برگچه الصاق شده بر روی جلد که پیش از ورود به این کتابخانه بوده نوشته: حاشیه میرزا جان بر امور عامه حکمه العین همچنین بر پشت نخستین برگ تملکی است از فتاح بن ملا الیاس مورخ ۱۱۳۳ق و تملکی است به خط تحریری عربی از اسماعیل بن عثمان بن کنعان الکرکوکی بلدا الحلبی العربی نسلا و حسبا بر این برگ نیز چند بیت به فارسی نوشته است.
اینک برای نمونه چند فقره از نسخه حاضر، با نسخه چاپی مقایسه می‌گردد.
این مقایسه تنها در سطوری از آغاز فصل ۱۱ باب اول بر حسب تبویب دکتر مهدی انجام گرفته است.
نسخه چاپی:
«و قد یوجد کثیر منها فی المعقولات الثوانی حتی انها ما یلحقها ان تصیر الی غیر النهایه مثل ان یقال اضافه الاضافه و «نسبه النسبه» و «نسبه نسبه النسبه» فاستعملت و انقطع بها عدم التناهی».
در نسخه حاضر:
«و قد یوجد کثیر منها فی المعقولات الثوانی حتی انها یلحقها ان تصیر الی غیر النهایه مثل ان یقال (اضافه الاضافه) و (نسبه النسبه) و (نسبه نسبه النسبه) لکنها لما کانت ماهیتها و هی غیر متناهیه ماهیته واحده احدث النسبه الکلیه یعم عن المتناهیه فاستعملت و انقطع بها عدم التناهی».
چنانکه ملاحظه می‌گردد در صدر این فقره کلمه «ما» که در چاپ افزوده شده در نسخه ما نیست و در ذیل فقره یک سطر که در نسخه حاضر است و وجود آن لازم به نظر می‌رسد در نسخه چاپی وجود ندارد.
و باز در همین باب و بدنبال مطلب بالا چنین آمده:
در نسخه چاپی:
«فان کل ارتباط و کل وصله بین شیئین اثنین محسوسین او معقولین انما یکون باضافه او نسبه ما و لذلک اذا کانت النسبه و الذی توجه له النسبه شیئین اثنین محسوسین بینهما وصله لم یکن بد من ان تکون نسبه ما و ذلک هکذا الی غیر النهایه».
در نسخه ما:
«فان کل ارتباط و کل وصله بین اثنین محسوسین او معقولین انما یکون باضافه او نسبه ما و لذلک اذا کانت النسبه و الذی توجد له النسبه شیئین اثنین بینها وصله لم یکن بدمن ان تکون بینهما نسبه ما و ذلک هکذا الی غیر النهایه».
چنانکه ملاحظه می‌گردد علاوه بر چند اختلاف غیر مهم، در پایان فقره اختلافی مهم به چشم می‌خورد و آن وجود کلمه «بینهما» است که در نسخه چاپی وجود ندارد و می‌نماید که در نسخه دانشگاه نیز نبوده اما ضرورت دارد و سخن بدون آن تمام نیست.
در آغاز این فصل عبارت منقول از علم مدنی ارسطو در نسخه ما چنین آمده:
فاما الاضافه فقد یظن انها انما هی فرع و حسوه و اراد بذلک تضعیف وجودها. این جمله در نسخه چاپی به این گونه تصحیح شده:
«انما هی شرع و جور و اراد بذلک لضعف وجودها».
این نگارنده گمان می‌کنم صحیح چنین باشد: «انما هی فرع و حشوه» بقیه عبارت به همان صورت که در نسخه ماست باید خوانده شود.
این نسخه دارای ابواب و فصول یا عناوین دیگر نیست و عناوین پاره‌ای از مطالب در حاشیه یاد شده است.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود: ۱پشت برگ اول این نسخه، نام کتاب چنین آمده:
مشخصات اثر:
یادداشتهای تملک:
شکل و سجع مهر:
متن یادداشت:
بر پشت آخرین برگ نسخه تملک دیده می‌شود.
بر پشت آخرین برگ نسخه مهر عباس بن محمد بن علی الطباطبائی دیده می‌شود.
یادداشت عملیات: جلد مندرس است.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد ششم، صفحه ۵۰۸۹-۵۰۹۱٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: نسخه حاضر که از لحاظ تاریخ کتابت و نیز پاره‌ای از اغلاط با نسخه دانشگاه (بنا به نقل دکتر مهدی از آقای سید محمد مشکوه، نسخه‌ای دیگر از کتاب الحروف فارابی در کتابخانه مرحوم الفت (در اصفهان) بوده که بر آن دست نیافته‌اند زیرا که در قسمت خریداری شده بوسیله کتابخانه دانشکده ادبیات اصفهان نبوده و سرنوشت دیگر کتاب‌های الفت نیز روشن نیست دکتر مهدی نیز با همه کوشش‌هایی که در راه بدست آوردن نسخه الفت بعمل آورده و به اصفهان نیز سفر کرده‌اند از آن اطلاع نیافته‌اند) مطابقت دارد، بسیاری از افتادگی‌ها و اغلاط خطی و حتی نسخه چاپی را ندارد.
تاریخ: ۲۰۱۴۱۱۱۶