یکی از کسانی که در اواخر قرن سیزدهم هجری به هندوستان سفر کرده و گزارش دو سفر خود را مکتوب کرده، میرزا محمد معصوم نایب الصدر شیرازی است.

سفرنامه نایب الصدر از آن‌رو اهمیت دارد که در اواخر قرن سیزدهم و اویل قرن چهاردهم هجری یعنی در دوران استیلای انگلیسی‌ها بر هند به رشته تحریر درآمده و حاوی نکات مهمی در خصوص شرایط سیاسی و اجتماعی این کشور در آن روزگار می‌باشد. همچنین نایب‌الصدر از معدود سیاحت‌کنندگان ایرانی هند در آن دوران است که به ثبت نسبتاً دقیق مشاهدات خود پرداخته است.

او به‌ویژه در سفرنامه نخست خود با علاقه‌ای خاص و در حد امکان به شرح تاریخچه و وجه تسمیه شهرها و توصیف نقاط دیدنی آنها پرداخته و نیز برخی مشاهیر گذشته و حال هر شهر و دیار را معرفی نموده است.