توضیحات

مستشاران آمریکایی، متخصصان و کارشناسانی بودند که طی دهه های متمادی از دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی، در تعیین سیاست های فرهنگی، نظامی و اقتصادی، دخالت و حضور مستمر داشتند. اوج فعالیت مستشاران آمریکایی، به ویژه در بخش نظامی، در دوران حاکمیت پهلوی دوم دیده می شود که سبب نفوذ آنان در ارتش، ساواک، وزارتخانه ها و سایر نهادهای دولتی و غیر دولتی شد.

کودتای ۲۸ مرداد نمونه ای از اعمال نفوذ مستشاران امریکایی در ایران بود. کتاب حاضر حاوی اسناد و تحقیقی است درباره این مستشاران که از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول “مدخل پژوهشی” و بخش دوم حاوی “اسناد” است. بخش نخست، سیر تاریخی ورود و حضور مستشاران آمریکایی را در محدوده زمانی سال های ۱۲۰۸ تا ۱۳۵۷ ش _ از ورود نخستین آمریکایی ها به ایران تا سقوط سلسله پهلوی _ به شیوه توصیف و تحلیل رویدادها شامل می شود که بر پایه کتاب ها، مشروح مذاکرات مجلس، روزنامه، مجلات و اسناد موجود تالیف شده است.

این “مدخل پژوهشی” خود متشکل از پنج فصل است: فصل یکم به پیشینه تاریخی ورود، آمریکایی ها به ایران و آغاز روابط دو کشور، تحولات عصر مشروطه و لزوم استخدام مستشاران خارجی مربوط می شود. در فصل دوم اوضاع ایران، از آغاز جنگ جهانی اول تا پایان دهه ۱۳۲۰ بررسی شده است که در این فصل مباحثی چون استخدام میلسپو و دیگر مستشاران آمریکایی، برخی قراردادهای منعقده میان آمریکا و ایران و برنامه “اصل چهار ترومن” مطرح شده است. فصل شده است.

فصل سوم به دهه ۱۳۳۰ اختصاص دارد که شامل بررسی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و روابط ایران و امریکا پس از آن، برخی هیئت های مستشاری، سرمایه گذاری ها و موافقت نامه ها و مستشاران امریکایی و ساواک است. فصل چهارم دربرگیرنده رویدادهای مهم مستشاری در دهه ۱۳۴۰ است که عبارت اند از: اصلاحات آمریکایی در دولت امینی و علم، تصویب کاپیتولاسیون در دولت منصور، فعالیت های فرهنگی امریکا، خرید تسلیحات نظامی در دولت هویدا، گسترش اختیارات، مداخلات و اقتدار مستشاران نظامی، نارضایتی و اعتراض علیه حضور امریکایی ها در ایران.

در فصل پنجم موضوعاتی چون روابط ایران و امریکا، افزایش حضور مستشاران آمریکایی در ایران و خرید گسترده تسلیحات نظامی، فعالیت های اطلاعاتی امریکا در ایران، مبارزات ضد امریکایی، انقلاب اسلامی و تزلزل موقعیت آمریکایی ها و خروج آمریکایی ها از ایران که در دهه ۱۳۵۰ تا انقلاب اسلامی روی داده، به بحث گذاشته شده است.

در بخش دوم کتاب، اسناد سیاسی درباره مستشاران امریکایی، بر پایه اسناد بایگانی ساواک در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، همچنین اسنادی از موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و سازمان اسناد ملی ایران فراهم آمده که شامل ۱۵۵ فقره سند یک تا چند برگی است.

در پایان کتاب، گاه شماری رویدادهای مهم اقدامات مستشاران امریکایی، ضمایمی شامل چند سند ارتباط با موضوع، تصویر نمونه هایی از اسناد و عکس هایی از مستشاران امریکایی و سرانجام فهرست منابع و نمایه اسامی آمده است.