توضیحات

استاد نفیسی در این کتاب به بررسی مسیحیت در ایران از آغاز تا صدر اسلام می‌پردازد. ایران قطعاً یکی از نخستین کشورهای جهان است که دین مسیح را در خود راه داده است. در کتاب اعمال رسولان یکی از ارکان مهم انجیل، در باب دوم، دربارهٔ روز پنطیکاست یعنی روز حلول روح‌القدس در رسولان، از آیهٔ ۱ تا ۱۱ چنین آمده است: «چون روز پنطیکاست فرا رسید، همه یک دل و یک جهت در یک جا بودند. آنگاه، ناگهان از آسمان بانگی فرود آمد …

گروهی از مردم گرد آمدند و بسیار در شگفت شدند که هر یک از ایشان می‌شنید که آنها به زبان وی سخن می‌گویند و همه بیخود شده و در شگفت بودند و به یکدیگر می‌گفتند: این کسانی که سخن می‌گویند آیا همه جلیلی نیستند؟ پس چگونه می‌شنویم هر یک به زبان کشوری سخن می‌گوید که ما در آن به جهان آمده‌ایم؟ پارتیان، مادیان، عیلامیان، کسانی که در بین‌النهرین، یهودیه، کاپادوکیه، پنطوس و … می‌شنویم که آنها به زبان‌های ما از کبریای خدا سخن می‌گویند.»
این قسمت از کتاب اعمال رسولان را به دو گونه می‌توان توجیه کرد: یکی آنکه نخستین گروندگان به مسیح در آغاز رسالتش مردمی از نژادهای مختلف بوده‌اند که پارتها، مادها و عیلامیان یعنی سه طایفه از مردمی که در ایران قدیم می‌زیسته‌اند، در میانشان بوده‌اند. توجیه دیگر این است که مسیحیت در آغاز انتشار خود در کشور پارت‌ها، مادها و عیلامیان، یعنی ایران، راه یافته است. هر یک از این دو توجیه را که بپذیریم، نتیجه این می‌شود که ایرانیان از نخستین مردمی بوده‌‌اند که دین مسیح را پذیرفته‌اند. ولادت مسیح مصادف بوده با سلطنت فرهاد پنجم از شاهنشاهان اشکانی که از یک سال پیش از میلاد تا سال ششم میلادی سلطنت کرده است. اشکانیان مانند هخامنشیان پادشاهانی آزادمنش و آزادی دوست بوده‌اند. دانشمندان تاریخ در این نکتهٔ مهم اختلاف ندارند که آزادی ادیان و مذاهب و عقاید و آداب و رسوم ارمغانی است که ایرانیان به جهان آورده‌اند.
هخامنشیان نخستین شاهنشاهانی بودند که ملل مغلوب را آزاد گذاشتند و منتهای احترام و عنایت را به عقاید آنها کردند. این احترام به ملل زیردست به اندازه‌ای بود که کتیبه‌های متعددی که از شاهنشاهان هخامنشی در جهان مانده به زبان‌های مختلف مللی است که شاهنشاهی هخامنشی را تشکیل می‌دادند و این خود منتهای آزادمنشی و آزاد فکری ایشان را می‌رساند. اشکانیان نیز عیناً همین اصول را رعایت می‌کردند. در این صورت مانعی نبود که مسیحیت وارد سرزمین ایران شود؛ و به همین جهت است که بیشتر تاریخ‌نویسان آغاز مسیحیت را در ایران از دورهٔ اشکانیان و از قرن اول میلادی می‌دانند.