توضیحات
مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، کتابى است به زبان عربى نوشته ابى‌الحسن على بن اسماعیل أشعرى (متوفاى ۳۲۴ق.) در موضوع فرقه‌هاى اسلامى و آراء مختلف کلامى. درباره زمان نگارش کتاب باید گفت، آخرین حادثه‌اى که مؤلف از آن یاد مى‌کند، خروج و کشته شدن فردى قرمطى است که در سال ۲۹۱ق. اتفاق افتاده و از این گزارش روشن مى‌شود که تألیف این کتاب بعد از این تاریخ صورت گرفته است.
کتاب حاضر مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم ناشر؛ فرانس اشتاینر، مقدمه مؤلف و فاقد بخش‌بندى و فصل‌بندى روشن است. این‌اثر را باید کهن‌ترین و معتبرترین منبع موجود در زمینه تاریخ عقاید اسلامى محسوب کرد.
این کتاب از منابع کهن ملل و نحل است و از آن جهت که نویسنده آن پیشواى مذهب اشعرى است، بسیار قابل توجّه است. اشعرى بحث را با اختلاف در امامت آغاز کرده است که از اوّلین بحث‌هاى مفصّل وى درباره فرق شیعه است. او شیعه را به سه گروه غلاۀ و رافضه و زیدیّه تقسیم کرده و با یادکرد فرقه‌هاى آنان در مورد مسائل اختلافى، از عقاید آن سخن گفته است. او غلاه را از رافضه جدا مى‌داند؛ امّا برخى از فرق غلاه؛ مانند بیانیّه و حربیّه را در ذیل رافضه نیز یاد مى‌کند. مؤلّف با اینکه اتهام معروف و بى‌بنیاد تجسیم را به هشام نسبت داده است؛ تصریح مى‌کند که رافضه معتقد به تجسیم نبوده‌اند.
اشعرى در تبیین عقاید فرق، بسیار متعادل‌تر از بغدادى و امثال اوست. بحث از خوارج و مرجئه در صفحات بعدى آمده است و آنگاه به معتزله اشاره کرده است. مؤلّف پس از تبیین عقاید مختلف به تفصیل از عقاید خود- که سازنده و پردازنده مذهب اشعرى است- سخن گفته است.
از بخش‌هاى مهم این اثر، بابى است که به آراء متکلمان در مباحث جهان شناسه‌گانه، نظیر جوهر، جسم، حرکت‌و ادراک اختصاص یافته است که از آن مباحث به «دقیق الکلام» تعبیر مى‌شود. اشعرى فصلى را نیز به بیان اجمالى عقاید اصحاب حدیث و اهل سنت اختصاص مى‌دهد.
دیدگاهی دارید؟