شماره بازیابی: ۱۱۳۶
شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR‭۱۰-۱۹۵۹۲‬
زبان اثر: فارسی
عنوان و نام پدیدآور: کلیات سعدی [نسخه خطی]/ از: سعدی شیرازی.
قطع: وزیری. ۱۷/۵*۲۷سم. ۳۹۶گ. ۲۳بیت.
وضعیت استنساخ نسخه: بنابر تصریح در آخر آن، نگارش کتاب الله کمره‌ای در ۹۸۲ق. می‌باشد و بدین‌گونه خاتمه می‌پذیرد: «کتب العبد الفقیر الداعی کتاب الله بن کیوشاه کمره‌ای عفی عنه و غفر ذنوبه و صلی الله علی محمد و آله اجمعین».
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر: نوع خط:نستعلیق خوب.
تزئینات متن:عناوین کتب و رسائل و مطالب با طلا نوشته شده و همه برگ‌ها به طلا و زنگار جدول‌کشی گردیده.
تزئینات نسخه:اطراف دو صفحه نخستین با بهترین طرزی تذهیب و نقاشی گردیده و میان سطرهای آن طلا اندازی شده، برگ‌های ۳۳ و ۹۴ و ۱۸۰ و ۲۲۲ و ۳۴۸ و ۳۶۱ هریک دارای سرلوحی بسیار زیبا است که طرز آنها با یکدیگر مختلف می‌باشد و برگ ۳۱۰ دارای سرسوره‌های طلائی است.
نوع کاغذ:بخارایی.
تزئینات جلد:ساغری ضربی.
بنابر تقسیمی که آقای فروغی برای اشعار سعدی نموده‌اند غزلیات شیخ را که در پنج کتاب غزل (طیبات، بدایع، غزلیات قدیم، خواتیم و ملمعات) وی متفرق بوده به ترتیب بسیار منظم بر حسب قوافی مرتب ساختند بدین معنی که همه غزلیات ردیف الف هر پنج کتاب را به ترتیب و مناسب یکدیگر بدون ترتیب اصلی که تاکنون معمول بوده مرتب نموده و تا ردیف یاء به همین نحو پیش رفته‌اند و در مقابل هر غزلی هم اشاره به جای آن در نسخ پیشین کرده‌اند.
استاد محترم آقای عبدالعظیم قریب هم در مقدمه گلستانی که منتشر نموده‌اند بحث بسیار مفصل عالمانه و محققانه‌ای در شرح حال شیخ و ممدوحین وی در ۱۱۰ صفحه نگاشته‌اند و بوستان سعدی با مقدمه عالمانه آقای محیط طباطبایی در شرح حال سعدی و آثار او انتشار یافت. وجود این تحقیقات این نگارنده را از خیال بحث درباره سعدی آسوده ساخت مگر اینکه از اشارت به چند نکته ناگزیر است:
نام سعدی چنانکه در نسخه کهن سال تاریخ گزیده کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار (ش ۱۶۱۳) که مسلما در نیمه ق ۸ق. و از روی نسخه اصل نوشته شده و تذکره شعرا یا «سفینه اشعار» بسیار کهنه این کتابخانه که زیر ش ۹۰۰ معرفی گردید و آن نیز بر حسب احتمال قوی در نیمه نخستین ق ۸ق. نگارش یافته، مشرف بن مصلح می‌باشد و در دو نسخه نام برده به رسم نگارش در زبان فارسی کلمه بن میان نام پدر و پسر نگارش نیافته و وفات وی در نسخه نام برده تاریخ گزیده هفدهم ذی‌حجه سال ششصد و نود (۶۹۰) با حروف «تسعین و ستمایه» ثبت گریده و در نسخه عکسی تاریخ هفتم ماه نام برده ثبت گردیده و چون این نسخه خطی مسلما تاریخ نگارش آن بر تاریخ نسخه عکسی مقدم می‌باشد و گذشته از این تصحیح هم گردیده «هفتم» غلط است و نگارنده تصور می‌کند که ضبط سال ۶۹۱ق. برای فوت شیخ در اثر قرب ۱۷ ذیحجه به محرم‌الحرام که آغاز سال ۶۹۱ق. است بوده باشد و آنان که کلمه خاص را ماده تاریخ وفات شیخ گرفته‌اند در اثر این بوده که در اوائل سال ۶۹۱ق. خبر مرگ سعدی را شنیده‌اند و تصور نکرده‌اند که سیزده یا چهارده روز پیش از آغاز سال ۶۹۱ق. مرگ این شاعر بزرگ واقع گردیده است و نگارنده درباره تولد وی نیز معتقد است که در هنگام انشاء بوستان (۶۵۵ق.) چنان‌که خود گفته هفتاد سال داشته و موید آن هم گذشته از اشارات تاریخی در گلستان این بیت است:
ای بار خدای عالم‌آرای/ بر بنده پیر خود ببخشای
سعدی ره کعبه رضا گیر/ ای مرد خدا ره خدا گیر
که در باب سیم در آخر حکایت منظوم می‌باشد، بنابراین تولد در ۵۸۵ق. بوده است. اینک درباره آثار شیخ سعدی:
آنچه اثر از شیخ در دست ما است و به نام کلیات سعدی معروف می‌باشد ظاهرا از سال ۶۵۵ق. تا آخر عمر شیخ می‌باشد و اثری از پیش از این تاریخ در آن نیست. از بیانات بیستون در دیباچه کنونی کلیات استفاده می‌شود که پیش از سال ۷۲۰ق. که وی تغییری در ترتیب کتب کلیات داده بود، آثار شیخ همه در یک‌جا گرد بود و علی بن احمد بن ابی‌بکر مشهور به بیستون بدوا در ۷۲۷ق. غزلیات طیبات و بدایع و خواتیم و غزلیات قدیم و ملمعات را موافق ترتیب حروف تهجی آغاز مطلع‌های آنها مرتب نمود و منتشر کرده و پس از هشت سال دیگر که متوجه نقص ترتیب نام برده گردیده دوباره آنها را به ترتیب قوافی و موافق حروف تهجی که اکنون بر آن ترتیب می‌باشد مرتب نمود. وی در ۷۳۴ق. موفق به انجام آن گردیده و رساله مضحکات را که به نثر و پیش از شروع به گلستان در آخر آثار نثری شیخ بوده به آخر کتاب برده است.
در بعضی از نسخ کلیات بخشی به نام لغز و معما موجود و نسخه ش ۱۱۳۷ این کتابخانه چنانکه گذشت شامل آن است و چاپ ۱۳۱۶ش. کلیات آن را نیز شامل می‌باشد و مثنوی عرفانی که به نام کریما نامیده شده و در چاپی که به تصحیح شاعر مشهور شوریده (فصیح الملک) شیرازی است. و چاپ سال ۱۳۱۶ش. نگارش یافته نگارنده در صحت انتساب آن تردید دارد، و بعضی از آنان که درباره شیخ و کلیات او قلم به دست گرفته‌اند شماره ابیات کلیات را بیست هزار نوشته‌اند و ما در ذیل هریک از نسخ که معرفی کرده‌ایم شماره تقریبی آنها را نموده‌ایم.
مندرجات نسخه پس از مقدمه بیستون عبارت است:
۶-۱٫ دیباچه و رسائل ششگانه و این بخش‌ها که در نسخ دیگر چنان‌که ذکر خواهد شد در شش بخش گذارده شده در اینجا به عنوان سیزده رساله معرفی گردیده (برگ ۱-۳۲)،
۷٫ گلستان (۳۳-۹۴)،
۸٫ بوستان (۹۴-۱۸۰)،
۹٫ قصائد عربی (۱۸۰-۱۸۲)،
۱۰٫ قصائد فارسی (۱۸۲-۲۰۷)،
۱۱٫ مراثی (۲۰۷-۲۱۱)،
۱۲٫ ملمعات (ابیاتی که به نام مثلثات در چاپ اخیر است در آخر ملمعات می‌باشد و قصیده‌ای که از زبان محبوب به زبان اهالی شهرهای ایران و هند و ترک می‌باشد نیز در اینجا است (۲۱۱-۲۱۶)،
۱۳٫ ترجیعات (۲۱۶-۲۲۲)،
۱۴٫ طیبات (در میان سرلوح این کتاب بدین‌گونه معرفی شده: «کتاب مبدع از جمله دیوان اول») (۲۲۲-۳۰۹)،
۱۵٫ بدایع با عنوان: «فی الدیوان الرابع» (۳۱۰-۳۴۸)،
۱۶٫ خواتیم (در میان سرلوح این نسخه نوشته شده: «دیوان چهارم مشهور بدایع (کذا)» (۳۴۸-۳۶۰)،
۱۷٫ غزلیات قدیم (در میان سرلوح این نسخه نوشته: «فی دیوان الاخر» (کذا) کلیات») (۳۶۰-۳۶۶)،
۱۸٫ صاحبیه (قطعات و رباعیاتی است عنوان آن با طلا نوشته: فی الدیوان الاخر (کذا) و چهارده بیت اول خواتیم با تغییر کلمه «سپاس» به «ثناء» عینا در اینجا نوشته شده است) (۳۶۷-۳۸۰)،
۱۹٫ مثنویات (۳۸۱-۳۸۵).
۲۰٫ مقطعات (۳۸۵-۳۸۷)،
۲۱٫ رباعیات (۳۸۷-۳۹۴)،
۲۲٫ مفردات (۳۹۴-۳۹۶).
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر: ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۶۳۴-۱۶۳۶٫
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده: در ۱۳۱۶ش. برابر سال ۱۳۵۶ق. که هفصدمین سال تالیف گلستان بود جشن بزرگی در سرتاسر کشور برپا و عده‌ای از دانشمندان بزرگ و نویسندگان و گویندگان درباره این شاعر بزرگ جهان مقالات گرانبها نوشتند که در مجله رسمی وزارت معارف (تعلیم و تربیت = آموزش و پرورش) به جای شماره بهمن و اسفند سال ۱۳۱۶ق. به نام «سعدی‌نامه» در دویست و هیجده (۲۱۸) صفحه با گراورهاین از نسخ مهم منتشر نمودند و گذشته از این بر آن شدند که دوره کاملی از کلیات سعدی را با دقت و تحقیق منتشر نمایند. آقای فروغی (میرزا محمدعلی خان) انجام این خدمت بزرگ را پذیرفته و تاکنون گلستان و بوستان و غزلیات و رباعیات و قطعه‌هایی که جنبه مغازله و عشقی داشته با مقدمه‌ای ممتع منتشر فرموده و قصاید و غزلیات و رباعیات و قطعاتی که جنبه اخلاقی و حکمی و عرفانی داشته اینک زیر چاپ دارند.
تاریخ: ۲۰۱۲۱۰۲۰
محل و شماره بازیابی: ۱۱۲۰۰۲