توضیحات

کویرهای ایران: سفرنامه ی سون هدین

“سون آندرسن هدین “( ۱۸۶۵ ۱۹۵۲م) جهانگرد دانشمند سوئدی، بیش از نیمی از عمر طولانی خود را در سفر گذرانید که بخش عمده آن را سفر به ایران و آسیای مرکزی تشکیل می‌دهد .نام اصلی کتاب “از راه زمین به هندوستان “است، اما چون همه مطالب آن به ایران و کویرهای آن اختصاص دارد، مترجم، عنوان “کویرهای ایران “را برگزیده است” .هدین “اولین بار در سال ۱۸۸۶م/ ۱۲۶۵ه‌.ش/ ۱۳۰۴ه‌.ق به ایران و بین‌النهرین سفر کرد .در سال ۱۸۹۰م/ ۱۲۶۹ه‌.ش/ ۱۳۰۸ه‌.ق به سمت منشی سفارت سوئد در ایران منصوب شد و پس از چندی به دماوند صعود کرد .تحقیقات عمده او در حوزه آسیای مرکزی است .

از جمله فلات تبت را پویید و سرچشمه‌های رودخانه‌های براهماپوتر اوستلج و سرچشمه واقعی رود سند را پیدا کرد .نگارنده در ۵۹فصل کتاب، تصویری از تمام جزییات سفر خود در مناطق کویری ایران، روستاها و شهرها و جلوه‌های گوناگون آن به دست می‌دهد .چاپ این کتاب پس از ۲۵سال صورت می‌گیرد .تعدادی از مطالب مهم کتاب از این قرار است :راه کاروان رو به طرف تبریز، در ارمنستان، برزگترین رودخانه شمال ایران، در پایتخت قاجارها، اولین قدم به طرف کویر، همراه برف در کویر، مه‌های کویری، کویر بزرگ نمک، دهکده‌ای در کویر، سفری شبانه در کویر، واحه‌ای در حاشیه کویر، زندگی کاروانی، شبیه‌خوانی‌های خونین، نخل‌های طبس، آب کویر، دگرگونی‌های آب و هوا در ایران پس از عصر یخبندان، گسترش کویرهای شن ایران، ساحل دریاچه هامون، هیرمند، میان ایران و افغانستان، گشت و گذاری در خاک افغانستان، عبور از بلوچستان، و در مقصد سفر .همانگونه که از فهرست مطالب پیداست، “هدین “از طریق ارمنستان و تبریز وارد ایران شده پس از اقامت در تهران، آن جا را به قصد سیستان و بلوچستان، افغانستان و هند و با عبور از کویرهای مرکزی ایران ترک کرده است . در پایان کتاب پس از نمایه اسامی، تعداد ۲۹عکس و طرح از اشخاص و مشاهدات سفر به چاپ رسیده است که در نوع خود حائز اهمیت است .

کتاب کویرهای ایران ، با نام اصلی “به سوی هندوستان از راه زمین ” نوشته سون هدین ، کویر شناس شهیر سوئدی که سفرهای گسترده ای در تمام آسیا بخصوص تبت و آسیای مرکزی انجام داده است ، بدون شک یکی از برترین آثاری است که در مورد ویژگی های جغرافیایی کویر های ایران نوشته شده است . اکثر ماجرای سفر در کویرهای ایران میگذرد و به همین دلیل ، مترجم نام کویرهای ایران را به نام ” از راه زمین به سوی هندوستان ” ترجیح داده است . سون هدین که در سال ۱۸۶۵ به دنیا آمده ، در سال ۱۸۹۰ به سمت منشی سفارت سوئد در ایران منصوب شد که صعودش به دماوند را هم ظاهرا در همان زمان انجام داده است .
نویسنده کتاب از طرابوزان ترکیه سفرش را آغاز و در کویته به پایان میرساند . نویسنده از طرابوزان تا تهران را با کالسکه و از تهران به بعد را با شتر طی میکند. سفر در سالهای اول قرن بیستم اتفاق افتاده ُ زمانی که هنوز راههای کاروانروی ایران اهمیت به سزایی داشتند و حجم زیادی از کالاهای ایران از راههای کاروانرو و با شتر حمل میشده است . حاکم زمان سفر مظفرالدین شاه قاجار بوده است . (سال ۱۹۰۵ میلادی ) .خوشبختانه علاقه شدید سون هدین به داشتن نمونه ای از پوست گورخر ایرانی ، باعث میشود وی بادقت زیستگاههای این گونه باارزش و دیگر گونه های جانوری را شرح دهد . با این حال سون هدین موفق به شکار گور نمیشود و حتی تعیین مبلغ گزاف ده تومان برای یک پوست گور برای شکارچیان محلی هم نمیتواند گورخری برایش به ارمغان بیاورد . وی در نزدیکی کوه نخجیر ( پارک ملی کویر امروز ) موفق به دیدن دو گور از فاصله دور میشود .
سون هدین با نگاهی موشکافانه تمام ویژگی های زمین شناسی منطقه مورد بحث در طول سفر و همچنین پوشش گیاهی منطقه ، روند شکل گرفتن کویرهای ایران ، حرکت تپه های شن روان ، تشکیل دریاچه های نمک را مورد بررسی دقیق قرار میدهد که ارزش این اثر را بالا میبرد .