توضیحات

وقف نامه ربع رشیدی

قف‌نامهٔ رَبعِ رشیدی با نام اصلی «اوقفیه الرشیدیه بخط الواقف فی بیان شرایط امور الوقف و المصارف» کتابی است به خط رشیدالدین فضل‌الله همدانی که در آن به شرح و توضیح املاک وقف‌شده برای شهرک علمی رَبعِ رشیدی در تبریز و شرح وضعیت و چگونگی ادارهٔ آن پرداخته‌است.

بر اصالت این نسخه علما، دانشمندان، و دیوانیان زیادی ازجمله علامه حلی (۶۴۸–۷۲۶ هـ. ق) گواهی داده‌اند.

تنها یک نسخه از این اثر موجود است که در سال ۱۳۴۸ از بازماندگان حاجی ذکاءالدوله سراجمیر توسط انجمن آثار ملی ایران خریداری و به کتابخانهٔ تبریز اهدا شد. این اثر توسط کتابخانهٔ ملی ایران در سال ۱۳۸۶ به سازمان یونسکو معرفی و به‌عنوان اولین اثر ایرانی در حافظهٔ جهانیِ یونسکو ثبت شد.

این اثر را مجتبی مینوی و ایرج افشار تصحیح و منتشر کرده‌اند.

«وقف‌نامه ربع رشیدی» خرداد سال ۱۳۸۶در حافظه جهانی به ثبت رسید. «ربع رشیدی» پس از قتل خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی غارت و ویران شد.
خرابه‌ها و بناهای نیمه ویران «ربع رشیدی» تا قرن یازدهم که اولیاء چلپی و شاردن در سفرنامه خود از آن یاد کرده‌اند، وجود داشته و اکنون نیز آثاری از آن دیده می‌شود

معرفی مجموعه‌ای از وقف‌نامه‌ها تحت عنوان ربع رشیدی است. در این اثر نخست کلیاتی از وقف‌نامه‌های ربع رشیدی در تبریز ارایه شده و اهمیت فرهنگی آن‌ها بیان شده و لزوم حراست از وقف‌نامه‌ها به عنوان یک میراث بزرگ فرهنگی و دینی مورد تأکید قرار گرفته است. آنگاه به توصیف شخصیت رشیدالدین فضل‌الله و دوران صدارت و حکومت وی که موسوم به دوران ربع رشیدی است، پرداخته شده و ویژگی‌ها و شرایط وقف‌نامه‌های مربوط به این دوران با ذکر نمونه‌هایی از آن‌ها بیان شده است. در توصیف این موقوفات به شرح اوصاف مربوط به ابنیه خیریه اعم از مریض‌خانه‌ها، مهمان‌خانه‌ها، خانقاه‌ها، مساجد، چشمه‌ها و بوستان‌ها جهت افراد مستمند و زنان بی‌سرپرست و سایر املاک وقف شده در دوران ربع رشیدی و در شهرهای مختلف از جمله تبریز، یزد و همدان پرداخته شده و شرایط مندرج در این وقف‌نامه‌ها مانند شرایط متولی وقف، معاون و بازرس و نیز سایر ناظرین آن بیان شده است. نویسنده همچنین به مصارف موقوفات و هزینه‌های آن نیز اشاره نموده و شرایط اجاره دادن آن‌ها و نیز سایر استفاده‌های مربوط به آن را بیان نموده است. وی متن برخی از این وقف‌نامه‌ها را بیان کرده و در مجموع گزراشی از موقوفات مربوط به دوران ربع رشیدی یعنی دوران صدارت رشیدالدین فضال‌الله در عصر ایلخانان ارایه نموده است.