بخش اول کتاب به قلم استاد حسن پیرنیا و با شیوه علمی و بر اساس مستندات و کشفیات باستان‌شناسی دربارهتاریخ ایران باستان نگاشته شده و هنوز هم مورد توجه است. این بخش تنها به تاریخ ایران اختصاص ندراد، بلکه دایره‌المعارفی است در باب تاریخ و تمدن و فرهنگ گذشته ممالک مهم دنیا به ویژه یونان، روم، سوریه، مصر، عربستان، میان‌رود، هند و…

چنان که هنگام مطالعه این اثر تنها با تاریخ و سرگذشت سلسله‌های ایرانی ماد، هخامنشی،اشکانی و سلسله یونانی سلوکی آشنا نمی‌شویم، بلکه در زمینه تاریخ خاورمیانه امروز و یونان باستان اطلاعات دست اول خواهیم یافت. منابع عمده پیرنیا، کتاب‌های فرانسوی، انگلیسی، روسی و آلمانی هستند که ترجمه‌ای از منابع یونانی و رومی محسوب می‌شوند. وی از منابع عربی و فارسی هم در سطح گسترده‌ای استفاده کرده است.

وی ابتدا مطالب مورخان باستانی را در زمینه یک مطلب و رویداد تاریخی می‌آورد، سپس در یک جمع‌بندی به تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌پردازد و نقطه قوت تاریخ‌نگاری پیرنیا در همین قسمت دیده می‌شود.
به عنوان نمونه درباره به قدرت رسیدن کوروش هخامنشی نوشته‌های هرودت، گزنفون، کتزیاس، دیودو سیسلی و ژوستن را می‌آورد و در کنار مطالب منابع اسلامی و لوح نبونبد قرار می‌دهد و به یک نتیجه‌گیری کلی می‌رسد.

آنگاه در زمینه خویشاوندی کوروش با شاه ماد می‌نویسد: «عقیده کتزیاس که اصلاً کوروش با آستیاگ قرابتی نداشته [است]، صحیح نیست؛ زیرا هرودوت و دیگر مورخان او را نوه آستیاگ دانسته‌اند و نوشته‌های هرودت بیشتر مورد اعتماد است.»

بخش دوم کتاب به قلم عباس اقبال آشتیانی به تاریخ ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض قاجاریه اختصاص دارد. این بخش ذیل دو عنوان “از صدر اسلام تا مغول” و “از مغول تا انقراض قاجاریه” تدوین شده است.

مباحث اصلی آن بدین قرار است: عربستان و قوم عرب؛ ظهور اسلام؛ خلفای راشدین؛ خلفای اموی؛ خلافت بنی عباس؛ خلفای راشدین؛ خلفای اموی؛ خلافت بنی عباس؛ طاهریان و علویان طبرستان؛ دیالمه آل زیار؛ دیالمه آل بویه؛ صفاریان؛ سامانیان؛ غزنویان؛ سلاطین غور؛ سلاطین سلجوقی؛ اتابکان و خوارزمشاهیان؛ استیلای مغول؛ سیاست و آداب مغول؛ سلطنت جانشینان چنگیز تا ایام فرماندهی هولاگو؛ لشکر کشی هولاگو به ایران و انقراض خلافت عباسی؛ سلاطین مغول ایران یا ایلخانان؛ سلطنت ایلخانان مسلمان؛ فترت بین دوره ایلخانی و دوره تیموری؛ تمدن و معارف و صنایع در عصر استیلای مغول؛ ظهور امیر تیمور و تشکیل سلسله گورکانیان؛ جانشینان تیمور؛ ترکمانان قواقویونلر؛ اصل و نسب و ابتدای کار صفویه؛ سلطنت شاه عباس بزرگ؛ سلاطین آخر صفوی؛ سلسله افشاریه؛ زندیه؛ سلسله قاجاریه؛ مشروطیت ایران.