توضیحات

تمدن ایرانی

اگر تاریخ ایران را دوست باشید، یقینا متوجه شده اید که بخش بزرگی از تاریخ این سرزمین، به ویژه پیش از دوران صفویه توسط مستشرقین غربی و روس ها نوشته شده است و در واقع می توان گفت تاریخ مدون ایران، مدیون تلاش های کسانی چون گیرشمن، هانری ماسه، سرپرسی سایکس و… است.

این البته چندان عجیب نیست چرا که تا پیش از دوره قاجار، «تاریخ» عملا فاقد هرگونه ارزشی برای حکام و سیاستمداران ایرانی بود و تا مواجهه تلخ با واقعیت های جهان برای ایشان رخ نداد، به اهمیت تاریخ و تاریخ نویسی پی نبردند و البته وقتی هم که پی بردند، آن قدر اولویت های دیگری داشتند که مجال پرداختن به این موضوع را نداشتند. توجه به تاریخ و تدوین آن محصول دوران استقرار دولت مدرن در ایران است؛

رضاشاه به هر دلیل علاقه زیادی به تدوین تاریخ کشور نشان داد و نخستین پژوهش ها در این حوزه را سامان داد و به انتشار معدود تاریخ نگاری های فارسی و ترجمه یافته های خارجی اقدام کرد. در دوره پهلوی دوم این روند سرعت و کیفیت بیشتری پیدا کرد و «ایرانشناسی» اهمیت ویژه ای یافت تا جایی که مراکز گوناگونی برای نشر آثار مرتبط با ایران به وجود آمد. «تمدن ایرانی» یکی از محصولات پرشمار آن دوره است که شامل مقالات چند خاورشناس نامدار درباره ایران است.

دکتر عیسی بهنام در مقدمه ای بر کتاب نوشته است: «چند سال پیش رادیو پاریس از ایران شناسان بنامی از قبیل دکتر گیرشمن، آندره گدار، هانری ماسه، کریستن سن، مرحوم رنه گروسه و چندتن دیگر دعوت نمود تا هر یک در ضمن سخنرانی مختصر و جامع خود، جنبه های مختلف تاریخ تمدن ایران و افغانستان را به مردم بشناسانند.

ایران شناسان مزبور حاصل تحقیقات خود را به زبانی ساده و قابل فهم عامه مردم درآوردند و در ضمن مقالاتی که به این منظور نوشتند، با وجود بیان ساده خود، جنبه علمی و تاریخی مطلب را بخوبی حفظ کردند. کتاب حاضر مجموعه ای از این مقالات است و بنابراین حاوی اطلاعات گران بهایی درباره تاریخ، مذاهب و هنر ایران و افغانستان می باشد.» بعد از مقدمه مترجم، پیشگفتار از هانری ماسه درج شده که از تقدم خاورشناسان فرانسوی در شناسایی زوایای تاریک تاریخ ایران سخن می گوید و درآمد کتاب را هم رنه گروسه با این جملات آغاز می کند: «اگر دوره آغاز تاریخ را هم در نظر بگیریم – که در ایران بر اثر حفاری های شوش بخوبی روشن شده و به علاوه فلات خزر در آن حکم شوش بزرگتری را دارد- خواهیم دید که تمدن ایران به صورت های متوالی خود (ماقبل آریایی، مادی، هخامنشی پارتی، ساسانی و اسلامی) در مدت ۵۰ قرن بدون انقطاع به حیات خویش ادامه داده است…»

او استدلال می کند که ورود اسلام هم باعث انقطاع تاریخ ایران نشده و می گوید: «بنابراین، آنچه دیده شد، ایران در واقع از آن چه هست بزرگ تر است و یا بهتر بگوییم از حدود سیاسی و سرحدات تاریخی خود تجاوز کرده است.»

در فصل نخست، کلیاتی راجع به جغرافیای ایران آمده، فصل دوم «اصول ثابت تاریخ ایران» نام دارد، فصل سوم به «ایران قدیم:هخامنشی ها»، فصل چهارم به «ایران در زمان سلوکی ها و اشکانی ها» و فصل پنجم به ایران ساسانی اختصاص دارد. ورود اسلام به ایران و تحولات تاریخی تا قرن پنجم موضوع فصل ششم است و در فصل بعد تاریخ ایران از صفویه تا پهلوی مرور شده است.

فصل هشتم درباره تاریخ افغانستان از آغاز تا اسلام و فصل نهم تاریخ این منطقه بعد از اسلام را مرور کرده و فصل دهم هم با عنوان «ایران خارجی» به تاثیر ایران بر مناطق پیرامونی خود به ویژه هند پرداخته است. یکی از جالب ترین یافته های کتاب متعلق به آندره گدار است که نشان داده سبک خراسان در معماری ایرانی ملهم از معماری هخامنشی است و عناصری از آن به وضوح در معماری اسلامی دیده می شوند.

باز از نکات قابل توجه، تحقیقات گروسه است که نشان می دهد هیتلر اساسا «قوم آریایی» را به اشتباه درک کرده و این قوم نه شامل همه کسانی که به زبان هند و اروپایی سخن می گویند که تنها شامل ایرانیان و هندی هاست. اطلاعات کتاب: تمدن ایرانی، هفتادوچهارمین تولید «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» و چهاردهمین اثری بود که ذیل عنوان «مجموعه ایران شناسی» در سال ۱۳۳۷ منتشر شد.

در صفحه دوم کتاب، سیدحسن تقی زاده به عنوان مشاور عالی و اسدالله علم، جعفر بهبهانیان و احسان یارشاطر به عنوان هیات مدیره انتشارات معرفی شده اند. در صفحه چهارم هم این اطلاعات به چشم می خورد: «از این کتاب دوهزار نسخه روی کاغذ سوئدی ۸۰ گرمی در مطبعه بهمن نو به طبع رسید.

حق طبع مخصوص بنگاه ترجمه و نشر کتاب است.  کتاب در قطع وزیری و در ۵۱۴ صفحه چاپ شده و فهرست اعلام، نقشه و نمودار دارد. همان طور که گفته شد، ترجمه اثر کار دکتر عیسی بهنام است او یکی از برجسته ترین چهره ها در زمینه در باستان شناسی و هنر ایران به شمار می آمد و موسس موزه مردم شناسی بود. رشته باستان شناسی دانشگاه تهران هم از یادگارهای اوست.