توضیحات

فتوح البلدان: بخش مربوط به ایران

فتوح البُلدان کتابی نوشته احمد بن یحیی بلاذری است. بخش مهمی از این کتاب مربوط به ایران است.
این کتاب دربارۀ جنگ‌هاى پیامبر(ص)، اخبار ردّه، فتوح شام، قبرس، جزیره، ارمنستان، مصر، مغرب، افریقیه، اندلس، فتح عراق (سواد)، ایران، سند و سرانجام مباحثى؛ چون احکام زمین‌هاى خراج، عطا در خلافت عمر، خاتم، نقود و خط است.

بلاذرى با استفاده از آثار مورخان و راویان و سفرهاى شخصى و معمولا با تحقیقاتى دربارۀ آنها، روایت‌هاى متعادلى پدید آورده و از آوردن گزارش‌هاى مکرر یا متناقض از رویدادى واحد خوددارى ورزیده است. در این کتاب، ملاحظاتى که براى تاریخ فرهنگ و اوضاع اجتماعى اهمیت دارد، با روایات تاریخى درآمیخته است؛

مثلاًمؤلف دربارۀ تغییر زبان رسمى دیوان‌هاى دولتى از یونانى و فارسى به عربى بحث کرده، یا از منازعۀ اعراب و رومیان شرقى بر سر استعمال عبارات مذهبى مسلمانان در بالاى نامه‌هایى که از مصر مى‌رسید، و نیز از حکم دربارۀ زمین‌هاى خراج، استعمال مهر و ضرب و نشر مسکوکات، و تاریخ خط عربى و برگرداندن دیوان فارسى به تازى سخن به میان آورده است که اطلاعات گسترده‌اى از امور فرهنگى و اجتماعى آن زمان به دست مى‌دهد. فتوح البلدان براى تاریخچۀ فتح ایران و سرزمین‌هاى همسایۀ ایرانى در قفقاز، افغانستان و آسیاى مرکزى بیشترین اهمیت را دارد و اغلب، با اطلاعات جدید، مطالب تاریخ طبرى را تکمیل مى‌کند.

در این کتاب بخش‌هاى جداگانه‌اى به تسخیر عراق، جبال، رى، قومس، آذربایجان، گرگان، طبرستان، اهواز، فارس، کرمان، سیستان، کابل، خراسان و ماوراءالنهر با شرح و تفصیل بیشتر اختصاص دارد. یکى از منابع دست اول او، نوشته‌هاى ابوعبیده معتبر بن مثنى، لغوى معروف، است که اطلاعات او در دیگر منابع موجود نیست؛ مانند مطلبى دربارۀ اعراب که نخستین بار در دورۀ خلافت عثمان و در زمان حکومت عبدالله بن عامر بن کریز در خراسان از جیحون عبور کردند.