توضیحات
قیام مرعشیان
قیام مرعشیان از آثار دکتر یعقوب آژند (متولد میاندوآب ۱۳۲۸ش) است که در آن، تاریخ و بازتاب قیام مرعشیان را مورد بررسى علمى- تحلیلى قرار داده است.
این کتاب از یک مقدمه و هفت فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است:
۱٫ سخنى چند در باب منابع،
۲٫ اوضاع عمومى مازندران در آستانه قیام مرعشیان،
۳٫ در آستانه قیام مرعشیان،
۴٫ قیام مرعشیان،
۵٫ یورش تیمور لنگ به مازندران،
۶٫ بازتاب قیام مرعشیان در گیلان و
۷٫ نتایج کلى.
نویسنده از روش تاریخى-تحلیلى براى انجام این پژوهش استفاده کرده است.
گزارش محتوا
درباره محتواى این اثر چند نکته گفتنى است:
نویسنده در مقدمه‌اش یادآور شده:
۱- حکومت مرعشیان در مازندران از دو دوره تشکیل شده: دوره متقدم که از سال ۷۶۰ق آغاز شد؛ در این مرحله قیام مرعشیان با تمام وجوه مختلفه آن به وقوع پیوست که با هجوم و گسترش این قیام در مازندران توأم بود و در نهایت به تحت سلطه کشیدن سرتاسر مازندران تا ناحیه قزوین انجامید. دوره دوم، دوره متأخر حکومت مرعشیان در مازندران است که با آمدن تیمور به مازندران در سال ۷۹۵ق شروع شد و سرزمین تحت سلطه آنها به دست تیمور و اعقاب او افتاد.
۲- لیکن چیزى نگذشت که دگرباره بازماندگان سید قوام‌الدین مرعشى در مازندران به حکومت رسیدند، ولى این حکومت نوعى حکومت محلى و خانگى تحت نظارت حکومت مرکزى صفویان بود و در آن از استقلال و خودمختارى خبرى نبود.
۳- حکومت مرعشیان در مازندران، مقطع و دوره قابل توجهى را در این سرزمین ایجاد کرد. حکومت آنها یک حکومت شیعى بود که از یک سو با سربداران خراسان پیوند داشت و از دیگر سو با حکومت شیعى آل کیا در گیلان. در واقع حکومت مرعشیان را مى‌توان عامل انتقال حکومت سربداران به گیلان و نواحى دیگر شمالى ایران دانست.
۴- این بررسى شاید نخستین بررسى مجزا درباره قیام مرعشیان در مازندران و چند و چون تاریخى آن باشد که با تکیه بر منابع و مآخذ اصلى و فرعى تألیف یافته است.
۵- در تحلیل این قیام سعى شده با توجه به مسائل سیاسى و نظامى و حتى فکرى سرزمین‌هاى پیرامون آن، تمام ابعادش مورد بحث و بررسى قرار گیرد.
۶- ارتباط مستقیم با آل کیا و تأثیرشان در گیلان از مقولات و مباحث دیگر این بررسى است.
۷- عقیده بر اینست که سلسله‌هایى نظیر سربداران خراسان، مرعشیان مازندران و آل کیاى گیلان زمینه فکرى و مذهبى منطقه شمالى ایران را براى ظهور دولت صفویه آماده ساختند و حتى با توجه به اسناد و مدارک، رابطه مستقیم با مؤسس سلسله صفوى (رابطه آل کیا با شاه اسماعیل) برقرار کردند
نویسنده با یادآورى اینکه درباره تاریخ قیام مرعشیان در مازندران، منابع اصلى و فرعى متعددى وجود دارد؛ افزوده است براى اینکه بیشتر در جریان مطالب این منابع قرار بگیریم، آنها را طبقه‌بندى مى‌کنیم و بعد منابع مذکور را به‌طور کلى به طبقات زیر تقسیم کرده: (الف) منابع متقدم یا اصلى؛ (ب) منابع متأخر یا فرعى؛ (ج) تحقیقات جدید که خود بر دو قسمت مى‌شود: (۱) تحقیقات جدید داخلى؛ (۲) تحقیقات جدید خارجى، و سپس در مورد هر کدام توضیحات کافى عرضه کرده است
نویسنده تأکید کرده که پطروشفسکى شرق‌شناس مارکسیست-، قیام مرعشیان را در آثار متعدد خود مورد بررسى قرار داده و سعى کرده ثابت کند که قیام مردم مازندران علیه فئودالهاى این منطقه بوده است.
نویسنده قیام مرعشیان را به صورت شناسنامه‌اى و اجمالى به این صورت معرفى کرده است: نام قیام: قیام مرعشیان، نام رهبر قیام: سید قوام‌الدین مرعشى (میر بزرگ)، مذهب قیام: تشیع اثنی‌عشر ى، تاریخ تولد قیام: ۷۶۰ق، محل تولد قیام: مازندران (آمل)، تاریخ فوت قیام: ۷۹۵ق، عمر قیام: ۳۵ سال و قیام‌کنندگان: مردم مازندران
و سرانجام نویسنده چنین نتیجه‌گیرى کرده است:
۱- مى‌توان گفت که قیام مرعشیان محصول برخورد با قیام سربداران بود که از آمل آغاز شد و این دو منطقه را زیر چتر خود گرفت؛ چون شیخ خلیفه- مقتداى مذهبى سربداران و مرد پاکیزه- روزگارى از اهالى آمل بود که پس از سیر و سلوک راهى سبزوار شد و نطفه قیام سربداران را در آنجا به بار نشاند و بعدها قیام مرعشیان به عنوان شعبه‌اى از قیام سربداران در مازندران ایجاد شد.
۲- ایدئولوژى قیام مرعشیان تشیع اثنی‌عشر ى بود که سید قوام با الهام‌گیرى از تعالیم مذهبى- سیاسى رهبران مذهبى سربداران توانست از آن به عنوان مکتبى براى قیام خود استفاده کند. در واقع درونمایه قیام مرعشیان تشیع اثنی‌عشر ى بود که در درون خود اصول اساسى داشت. یکى از اصول سیاسى آن مبارزه با ظلم و ستم بود. ظلم و ستم در این دوره بیشتر ظلم و ستم اجتماعى و اقتصادى و گاهى سیاسى بود که بر رعایا اعمال مى‌شد. هیچ نوع امنیتى در جامعه وجود نداشت و جامعه جولانگاه خانان و حکام بود و اینان براى رسیدن به خواسته‌هاى نامشروع خود دست به انواع و اقسام ستمها در حق رعایا مى‌زدند. سید قوام با استفاده از بعد ستم ستیزى تشیع توانست بر این حکام ظالم و ستمگر منطقه پیروز شود….
۳- فتوت و راستى و صداقت و راست کردارى از جمله خصوصیات پیروان سید قوام و کلا دولت او بود. آنها به هرکجا که پا مى‌گذاشتند با عطوفت و صداقت خاصى رفتار می‌کردند و همین مسأله باعث گرایش اکثر مردم بدانها مى‌شد. آنها از تجمل و دنیاپرستى گریزان بودند (لااقل در اوایل دولت خود) و کسب قدرت را براى خدمت مى‌خواستند. اکثر پیروان سید قوام را افراد پیشه‌ور و روستایى و کلاً رعایا تشکیل مى‌دادند که انگیزه آنها قبل از همه مذهب و رسیدن به خواسته‌هاى مادى خود از راه مذهب بود. خوراک و پوشاک آنها ساده بود و هیئت ظاهریشان، آنان را از سایر مردم متمایز ساخت.
۴- علل فروپاشى مرعشیان را بایستى در جنگهاى متعدد آنها و نیز ظهور امیر تیمور در شرق دانست که به هیچیک از قیامها و سلسله‌هاى محلى رحم نکرد. او در واقع براى سرکوبى همین قیامها آمده بود که در نهایت هم به هدف خود نایل آمد.
۵- بعضى از نویسندگان علت زوال قیام مرعشیان را دنیاگرایى رهبران بعدى آن دانسته‌اند. این نویسندگان معتقدند که رهبران بعدى مرعشیان به سوى تجمل‌پرستى کشیده شدند و دست به مال‌اندوزى زدند و همین مسأله باعث دور شدن آنها از توده مردم شد. لیکن در این‌خصوص دلیل قاطعى وجود ندارد تا بتوان بر اساس آن قضاوت کرد.
دیدگاهی دارید؟