توضیحات

صد میدان

«صد میدان» از کتاب‌های تصوف تشریعی پیر هرات است که مراحل سیروسلوک را از توبه شروع و به بقا ختم می‌کند و در هر میدان استدلال از آیات قرآنی می‌آورد.

این کتاب در واقع فقه اللغه میادین و منازل سلوک است که از هر منزل، منزل دیگر را به وجود می‌آورد. کلمات آن کوتاه و بعضاً سمبلیک و رنگ اشاره به خود می‌گیرد و از همین‌رو شاگردان حلقه تدریس پیر هرات به او التجاء کردند که اثر دیگری به وجود آورد که مفسر و معبر «صد میدان» شود و خواجه نیز کتاب «منازل السائرین» را به وجود آورد. این کتاب توسط عبدالحی حبیبی استاد تاریخ تصحیح و تحشیه شده است.

یکی از زیباترین متون عرفانی است که در عین کم‌برگی، بسیار پربار است.

این کتاب جزء فنّی‌‏ترین و پرمحتواترین آثار عرفان اسلامی محسوب می‏‌شود که در آن نویسنده، سالک را از میدان توبه تا میدان فنا و بقا و محبت دستگیری و بدرقه می‌‏کند و پله پله او را به لقای حضرت دوست می‌‏رساند.

ابواسماعیل عبدالله بن ابی‌منصور محمد معروف به «پیر هرات» شیخ الاسلام و «پیر انصار» و «خواجه عبدالله انصاری» و «انصاری هروی»، دانشمند و عارف بزرگ مسلمان است. او به عنوان یکی از نوابغ ادبی و چهره‌های شاخص خراسان قدیم شناخته می‌شود که به عنوان مفسر قرآن، محدث، اهل فن جدل و استاد اخلاق، دستی بر آتش داشته است. عمده شهرت وی به خاطر فن سخنوری، اشعار و متون نغز و بی مانندش به خصوص در مدح و ثنای خداوند به زبان‌های عربی و فارسی بوده است.
وی از اعقاب ابوایوب انصاری است که صحابه پیغمبر بود. مادرش از مردم بلخ بود و عبدالله خود در هرات یکی از شهرهای غربی افغانستان متولد شد و از کودکی زبانی گویا و طبعی توانا داشت، چنان‌که شعر فارسی و عربی را نیکو می‌سرود و در جوانی در علوم ادبی و دینی و حفظ اشعار عرب مشهور بود و مخصوصاً در حدیث قوی بود و در فقه روش امام حنبل را پیروی می‌کرد. وی در تصوف از استادان زیادی تعلیم گرفت ودو بار به دیدار شیخ ابوالحسن خرقانی شتافت و این دیدارها تاثیر زیادی در روحیات و منش وی داشته‌است. محل اقامتش بیشتر در هرات بود و در آنجا تا پایان زندگانی به تعلیم و ارشاد اشتغال داشت.

انصاری شعر هم می‌سرود، ولیکن بیشتر شهرت وی به جهت رسالات و کتب مشهوری است که تالیف کرده‌ است. خواجه در هر میدان با تمسک به آیه‏ای از قرآن کریم وارد می‏شود و سالک را با زدودن رذایل اخلاقی و متصف نمودن به کمالات روحانی و معنوی به منزل و میدان بالاتر وارد می‏‌کند تا نهایتا او را به موطن توحید و محبت و فنای مطلق می‌‏رساند.

کتاب صد میدان به زبان فارسی و کتاب منازل السائرین به زبان عربی در واقع تقریرات دروس سیر و سلوکی خواجه هستند که در ۵۱ موضوع متحد و در ۴۹ موضوع متفاوتند. جدول کامل تطبیقی نسبت به مطالب این دو اثر در آخر همین چاپ آمده است.

ظاهرا صد میدان جهت مبتدیان در راه کمال و سیر و سلوک و منازل برای کاملین و منتهیان تنظیم شده است.

رساله نفیس صد میدان توسط دکتر سید عادل نادر علی شرح گردیده که به همّت انتشارات آیت اشراق به چاپ رسیده است.