توضیحات

نظم نوین روحانیت در ایران

روحانیت در مقام کهن ترین نهاد مقتدر اجتماعی ایران، تنها پس از ورود تجدد به مساله ای برای اندیشیدن بدل شد. گرچه شماری از روحانیان، خود در سنگر مشروطه خواهان علیه ساختار سیاسی خودکامه مبارزه می کردند، ولی در قیاس با بدنه اصلی روحانیت که سنتی و هوادار نظم قدیم سلطنت بود، در حاشیه قرار داشتند. بیشتر روحانیان این دوران، نماینده متصلب سنت و مانع درشت راهیابی تجدد به ایران شناخته می شدند.

بر این روی، نظام فکری و اقتدار اجتماعی روحانیت در کانون دغدغه های اصلی مشروطه گران قرار گرفت. روحانیون را چون بخواهیم معرفی کنیم، در می مانیم که آنان را باید به چه نامی بخوانیم.

در سخن روزمره به سادگی از روحانیت حرف می زنیم اما وقتی به سمت تعریف و بازشناسی تحلیلی آن پیش می رویم، دشواری ها روی می کند. مساله اصلی آن است که از چشم انداز جامعه شناختی، اساسا روحانیت را باید چگونه دید؟ نهاد، طبقه، لایه یا اقتدار؟ رازهای حوزه برملا هستند، اما تبیین آنها کار ساده ای نیست. یک جنبه از پیچیدگی مساله در این است که علما مدام خود و دین شان را «اختراع» می کنند و هر بار به نوعی ظاهر می شوند. روحانیان با ابداع شیوه های گوناگون پول گرفتن از مردم غیر این گونه اختراعات و تصرفات و افکار که همه به نفع خودشان است، کاری ندارند.

روحانیت تشیع در هیچ دوره ای از ادوار خود تا این اندازه ثروتمند و تا این اندازه وابسته به راس هرم قدرت سیاسی نبوده است. چیرگی مطلق رهبر جمهوری اسلامی بر «مدیریت امور دینی» از یک سو به فربهی ساختار اداری روحانیت و افزایش بی سابقه منابع مالی آن انجامید و از سوی دیگر استقلال نسبی نهاد روحانیت در تدبیر امور دینی را سلب کرد.