توضیحات
ترکستان نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول – جلد اول
کتاب که از دو جلد تشکیل شده است، شامل مقدمه و متن مىباشد که متن آن، شامل پنج فصل است و عصر نوینى را [در تاریخ آسیاى میانه و تا حدى ایران] مىگشاید.
فهرست محتویات جلد اول:
در جلد اول، پس از یادداشت مترجم و فهرست، شرح زندگانى آکادمیسین بارتولد(از پطروشفسکى)، مقدمهى چاپ دوم متن روسى(از پطروشفسکى) و مقدمهى مؤلف بر چاپ اول روسى در سال ١٩٠٠ ذکر شده، سپس متون و منابع شامل عهد پیش از مغول(متنهاى فارسى و عربى که از منابع کار بارتولد بوده است، مورد ارزیابى و نقد قرار مىگیرد)، بررسى آثار دوران هجوم مغول و پس از آن و کتابهاى کمکى. اینها همه پیش از متن کتاب درج شده است. در ادامه، دو فصل از فصول پنجگانه متن کتاب، در این جلد ذکر مىشود:
فصل اول، در جغرافیاى ما وراء النهر:
تحقیقى که در این فصل آمده است خود شاهکارى است از تحقیقات جغرافیایى. اتکا به منابع دست اول، قدرت استنباط و شیوهى تحلیل، امکان طرح و بررسى مبحثى را به بارتولد داده است که در کمتر اثرى از نوشتههاى محققانهى دانشمندان نظیرى براى آن مىتوان یافت.
فصل دوم، در باره آسیاى میانه پیش از قرن دوازدهم میلادى(قرن ششم هجرى):
در این فصل، از وضع زندگى مردم ما وراء النهر و شیوهى حکومت و نظام طبقاتى آنان به تفصیل سخن مىرود، از اخبار مربوط به جریان فتوحات اعراب گفتوگو مىشود و روش حکومت تازیان و حکمرانان آنان بر منطقههاى گشوده تحلیل مىگردد و از پیدایش نهضتها و قیامها سخن به میان مىآید.
البته این، رئوس مطالب است که یاد کردهام و گر نه در مطاوى هر یک از این فصول، مباحث دقیق و باریکى مطرح مىشود که ویژگى کار پرارزش بارتولد را مسجل مىسازد، همچون رواج سکه و آثار اجتماعى مترتب بر آن و یا چگونگى تدابیر یعقوب لیث در حصول حکومتى مستقر و مصادرهى اموال توانگران و نرمش برادر او عمرو و اظهار تمکین نسبت به خلیفه و دستدرازى به ما وراء النهر و قلمرو سامانیان که موجب نابودى وى گردید و توضیح مقدمات حکومت سامانى و مناسبات سیاسى سامانیان و ترکان و… محتواى جلد دوم که سه فصل دیگر از فصول پنجگانه مىباشد، بعد از فهرست محتویات، به قرار ذیل مىباشد:
فصل سوم: قراختائیان و خوارزمشاهیان
پس از ذکر مقدمات مبسوط در باب این حکومتها، فصل سوم، با این نتیجهگیرى به پایان مىرسد: «بدین طریق سازمان سیاسى شرقى اسلامى که به دست عباسیان ایجاد شده و در زمان طاهریان و سامانیان تکامل یافته بود، اکنون دچار پاشیدگى و فساد کامل گشته بوده، اهمیت دستگاه ادارى بالکل سلب گردیده بود… محمد به هیچیک از عناصر دستگاه دولت و هیچ طبقهاى از اهالى نمىتوانست تکیه کند نتیجهى مبارزهى میان چنین دولتى با نیروهاى تازهنفس صحرانشینان که در آن زمان بهوسیلهى یکى از داهىترین سازماندهندگان همهى قرون و اعصار متحد شده بودند، معلوم و قابل درک است.
فصل چهارم: چنگیز خان و مغولان
جریان پیدایش امپراطورى صحرانشینى چنگیزخان و ویژگىهاى ساختمان آن، مورد بحث این فصل است و در همین بخش، نشان داده مىشود که سطح فرهنگ و تمدن مغولان چنگیز خان مسلما از قبایل همانندش هم فروتر بوده است… و نمایندگان فرهنگ و تمدن در دربار چنگیز خان… بازرگانان مسلمانان بودهاند… و بالاخره استعداد عظیم چنگیز خان در سازمان امور، جالب منتهاى توجه است.
فصل پنجم: ترکستان در زیر سلطهى مغولان
این فصل، نخستین بار است که از روى دستنوشتهى بارتولد که در بایگانى فرهنگستان علوم شوروى محفوظ بوده است، منتشر مىشود. این فصل، در دستنوشته مزبور، عنوان ندارد و با کلمات«اوکتاى قاآن، در زمان حیات پدر…» آغاز مىگردد.
سخن با گزینش اوکتاى از طرف پدر و دلایل برترى او بر برادران دیگر، جوچى و تولوى خان، شروع مىشود و از حوادثى که در طول این حکومت بر ترکستان رفته است و عصیانهایى که روى داده است، یاد مىگردد. کتاب، با یک ذیل، با عنوان«تواریخ وقایع» که سالشمارى دقیق است از حادثهها و اتفاقات بزرگ و دو ضمیمه، شامل رئوس مطالب رساله پایان تحصیل تحت عنوان«ترکستان در زمان هجوم مغولان» و سخنرانى پیش از دفاع از رسالهى پایان تحصیل و یک فهرست کامل به پایان مىرسد. نکته اساسى و آخرین، آن است که کتاب، با نثرى به غایت فصیح و روان و منسجم به فارسى ترجمه شده است.
نقد و بررسى و معرفى آثار تاریخى – جغرافیایى و نیز توصیف بلاد که در مقدمه مفصلى توسط مؤلف بیان گردیده، نشاندهنده مهارت و تسلط مؤلف بر کم و کیف منابع و مآخذ است. آنچه که بر اهمیت و وزانت علمى کتاب افزوده، ابتکار و خلاقیت بارتولد است در نحوه تدوین کتاب و ابداعاتى که در این زمینه ارائه داده است؛ از آن جمله ابتکار وى در تبیین مآخذ و روش کار که شاید در آن زمان تازگى داشته است.
دیدگاهی دارید؟