ژان والژان پس از آنکه شرایط اجباری آزادی مشروط خود را زیر پا می‌گذارد، تصمیم می‌گیرد زندگی شرافتمندانه‌ای را آغاز کند. بینوایان تصویر راستین سیمای مردم فرانسه در قرن نوزدهم است که در آن چهرهٔ چند قهرمان برجسته‌تر ترسیم شده‌ است؛ ازجمله ژان والژان.

او مرد میانسال خسته‌روانی است، با نیم‌تنهٔ کهنه و شلواری وصله‌دار که پس از گذراندن نوزده سال زندان با اعمال شاقه، جایی برای رفتن ندارد و کسی پناهش نمی‌دهد حتی در لحظه‌ای حاضر می‌شود به زندان بازگردد ولی راهش نمی‌دهند و در اوج درماندگی و سیه‌روزی به خانهٔ اسقفی پناه می‌برد.

اسقف با خوش‌رویی و مهربانی از او پذیرایی می‌کند، ولی این مهمان ناخوانده نیمه‌شب ظروف نقرهٔ اسقف را به سرقت می‌برد و ساعتی بعد به دست ژاندارم دست‌گیر می‌شود، اما بزرگواری اسقف مسیر زندگی او را تغییر می‌دهد.

ژان والژان در بیست و پنج سالگی اسیر پنجه‌های ستمگری شده‌ است. او که روستایی پاکدلی بوده به سبب سرقت یک قرص نان برای سیر کردن کودک گرسنهٔ خواهرش، این همه سال زندان را تحمل کرده‌ است؛ در نتیجه مهربانی و عاطفه برایش امر فراموش شده ای است.

سرانجام نیک‌منشی یک مرد روحانی، درهای نیک‌بینی و خیراندیشی را به روی او باز می‌کند و یکی از بزرگان روزگارش می‌شود.

نویسنده در این رمان اجتماعی که به بی‌عدالتی‌های جامعه حمله‌ور می‌شود، درواقع نبرد میان خیر و شر را بازگو می‌کند. ژان والژان، زندانی توبه کاری است که در مرحله بعدی در هیأت حامی و نیکوکار ظاهر می‌شود و در پایان به حد کمال می‌رسد و تا مقام و درجه رهایی‌بخش فرامی‌رود.

ژان والژان نیکوکار، نگهدار و حامی «کوزت» است و در همه حال در کنار اوست؛ تا وقتی که کوزت بزرگ می‌شود و به دنیای جوانی قدم می‌گذارد و «ماریوس» که دانشجوی ایده‌آلیست؛ به کوزت دل می‌بندد.
ازطرفی، ژان والژان مانع را از سر راه آن دو دلداده برمی‌دارد و خود به نهایت درجه انسانیت می‌رسد. این وقایع در حریق انقلاب ۱۸۳۰ جریان می‌یابد و با همه حوادث غم‌انگیزش به عالی‌ترین شکل در رمان توصیف می‌شود.